1. Rassenkeuze suikerbieten

1.1 Inleiding

versie: december 2021

Elk jaar stelt de Werkgroep Rassenonderzoek Suikerbieten in november/december de Aanbevelende Rassenlijst samen. Dit gebeurt aan de hand van de resultaten van het door het IRS uitgevoerde rassenonderzoek. Voor opname op de rassenlijst moeten de rassen minimaal drie jaar onderzocht zijn en de financiële opbrengst moet beter zijn dan het gemiddelde van de beste vier rassen op de bestaande lijst. Deze rassen worden dan ingedeeld in de N-rubriek (N = nieuw). De gegevens van de overige rassen op de rassenlijst zijn gebaseerd op de laatste vier jaar onderzoek en opgedeeld in de A-rubriek (A = aanbevolen) en B-rubriek (B = beperkt aanbevolen). In uitzonderlijke gevallen als een nieuw ras niet voldoet aan de eis voor financiële opbrengst, maar wel een bijzondere eigenschap heeft (resistentie of kwaliteit) of bijdraagt aan de genetische diversiteit, dan kan deze opgenomen worden in de B-rubriek.

De tabellen uit de rassenlijst worden door het IRS overgenomen in de Brochure Suikerbietenzaad (zie hoofd­stuk 1.6, Brochure Suikerbietenzaad) die het IRS voor Cosun Beet Company samenstelt voor de hoofdbestelling in december.

Om ervaring op te doen met in ontwikkeling zijnde rassen, is het mogelijk dat kweek­bedrijven zaad van twee jaar onderzochte rassen in het verkeer brengen. Dit mag tot een maximum van 1000 eenheden. Mede om telers op de hoogte te brengen van de potentiële mogelijkheden van deze rassen, worden ze in de Brochure Suikerbietenzaad opgenomen. Naast de gegevens uit de rassenlijst staan hierin dus ook de resul­taten behaald met rassen na twee jaar onderzoek.

1.2 Bietenzaad

versie: maart 2024

1.2.1 Oppassen met bietenzaad

Bietenzaad bevat gewasbeschermingsmiddelen (fungiciden en soms ook het insecticide Force) en daarom is het advies om handschoenen te dragen bij het omgaan met het zaad. Bij het gebruik van pillenzaad, waar het insecticide Force in zit, mag het zaad niet bloot komen te liggen in verband met giftigheid voor vogels en zoogdieren. Uitzaai van gepilleerd zaad met insecticide (Force) is alleen toegelaten met behulp van precisiezaai. Zorg voor een goede bedekking van het zaad (gesloten zaaivoren) bij het zaaien en verwijder gemorst zaad om vogels en zoogdieren te beschermen. Resten van behandeld zaad mogen nooit worden verspreid of vervoederd aan dieren (bron: www.ctgb.nl).

1.2.2 Verzaaibaarheid

Alleen in het geval dat er vanuit de praktijk signalen komen dat er met een partij bietenzaad iets aan de hand is, zal een controle op verzaaibaarheid plaatsvinden.

De controle vindt zo nodig plaats over drie zaaimachines: Monosem, Monopill S en Monozentra. De eerste twee behoren tot het type binnenvuller, de laatste is een buitenvuller. De controle van binnenvullers gebeurt bij een rijsnelheid van 7 km/h. Bij een buitenvuller (Monozentra) is dat 5 km/h. Bij de beoordeling van de verzaaibaarheid is de norm dat tenmin­ste 95% van de cellen gevuld moet zijn met één zaadje. De zaadbreuk mag maximaal 2% bedragen. Zaadbreuk wordt bepaald door in het verzaaide zaad de halfnaakte en naakte zaden te tel­len. Voor andere machines verwijzen wij u voor verdere informatie en advies naar de fabri­kant of importeur.

1.2.3 Benodigde hoeveelheid zaaizaad

In onderstaande tabel kunt u bij een gekozen zaaiafstand nagaan hoeveel pakken à 100.000 zaden nodig zijn voor een bepaald oppervlakte. Het aantal eenheden zaad kunt u ook uitrekenen met de optie op de zaadbestelsite van Cosun Beet Company.

Tabel 1.2.1 Benodigde hoeveelheid zaaizaad (exclusief schep- of vulzaad).

Het is aan te raden goed notie te nemen van de gegevens op het officiële label op de ver­pakking en voor eventuele controle of claims deze labels minimaal tot na de campagne te bewaren.

Meer informatie over bietenzaad kunt u vinden in de Brochure Suikerbietenzaad, hoofdstuk 1.6.

1.2.4 Bewaaradvies overgebleven bietenzaad

Tot en met zaaiseizoen 2017 werd geadviseerd om geen overgebleven geprimed bietenzaad te bewaren voor het volgende teeltseizoen, er was geen veilige methode voor bekend. In 2015-2017 zijn door het IRS uiteenlopende bewaarmethoden onderzocht. Twee methoden bleken het risico op achteruitgang van de kwaliteit van geprimed bietenzaad bij éénjarige bewaring te minimaliseren:

1. het bewaren van suikerbietenzaad in een hermetisch afsluitbaar vat waarin bietenzaad wordt ingedroogd met silicagel;
2. het bewaren van suikerbietenzaad in een afgesloten plastic zak bij -18°C.

In het onderzoek werden deze bewaarmethoden onder ongunstige veldomstandigheden (vroeg en diep zaaien) beproefd. Het opkomstverloop van zaad bewaard met deze methoden was vergelijkbaar met die van nieuw zaad. Bovendien bleef de werking van de actieve stoffen in het pillenzaad op peil. Het bleek dat voornamelijk vocht de kwaliteit van geprimed bietenzaad aanzienlijk kan verminderen. Voorkom daarom elke blootstelling aan vocht voor, tijdens en na het zaaien, anders kan de kwaliteit al aangetast zijn voordat het bietenzaad de bewaring in gaat. De luchtvochtigheid wordt vaak onderschat, in een geïsoleerde loods kan het vooral voor aangebroken originele verpakkingen al te vochtig zijn.

De geadviseerde bewaarmethoden zijn vooral van toepassing op zaad dat u wilt bewaren voor het volgende jaar. Indien u zaad in hetzelfde zaaiseizoen nog wilt gebruiken is het voldoende om dit droog in de originele verpakking te bewaren. Voor de langere bewaring hebben de bovenstaande methoden de meerwaarde dat de kiemenergie en actieve stoffen beter worden geconserveerd ten opzichte van alleen droog wegzetten. Daarnaast wordt met deze methoden tijdens de langere bewaring het risico op een aantasting van de kwaliteit door een hoge luchtvochtigheid geminimaliseerd. Zorg dat altijd duidelijk is welk ras bewaard wordt en wanneer het is ingezet; bijvoorbeeld door een kopie van het NAK-label duidelijk zichtbaar aan de buitenkant van een vat, ton of plastic zak te bevestigen. Dit geldt ook voor de eventuele veiligheidsinstructies.

De volgende aandachtspunten zijn van toepassing bij het uitvoeren van de bewaarmethoden:

1. Hermetisch afsluitbaar vat met silicagel

• Zorg dat het bietenzaad hermetisch kan worden afgesloten van de omringende lucht door een zuurkoolvat of weckfles te gebruiken (figuur 1.2.1). Zorg altijd dat er een intacte rubberen afsluiting in het deksel zit.

Figuur 1.2.1 Hermetisch afsluiten van de omringende lucht, links een zuurkoolvat (ook bekend als wijdmondvat of voerton), rechts een weckfles. Beiden hebben in het deksel een rubber dat voor een hermetische afsluiting van de omgeving zorgt.

• Voeg een zak met silicagel toe, daarmee wordt het zaad ingedroogd. Tot een half pak overgebleven bietenzaad geeft 250 gram silicagel voldoende werking, voor hoeveelheden tussen een half en vol pak is 500 gram silicagel nodig (figuur 1.2.2). Sluit het vervolgens met het deksel af.
• Gebruik zo droog mogelijke silicagel; nieuw uit de verpakking of bij hergebruik terugdrogen conform de aanwijzingen van de leverancier.

Figuur 1.2.2 Silicagel in een luchtdoorlatende zak van 250 gram, welke tot een half pak restzaad voldoende is, tussen een half en heel pak zijn twee zakjes nodig. Silicagel is verkrijgbaar in zakjes in verschillende formaten.

• Zet dit vat in het donker weg, dat kan bijvoorbeeld in de kelder of op kamertemperatuur.
• Let op dat het zaad niet in een ruimte (bijvoorbeeld op zolder) wordt bewaard, waarbij het in de zomer erg warm (>35°C) kan worden. Dan kan de kwaliteit alsnog aangetast worden.

1. Afgesloten plastic zak bij -18°C

• Gebruik een schone stevige plastic zak zonder beschadigingen, zodat er geen vocht uit de lucht op het bietenzaad kan condenseren tijdens het bewaren en ontdooien.
• Druk voor het afsluiten de lucht uit de plastic zak, dit verkleint de kans op het scheuren van het plastic en condensvorming binnen in de zak (figuur 1.2.3).

Figuur 1.2.3 Stevige goed afgesloten plastic zak zonder lucht.

• Pillenzaad is behandeld met actieve stoffen, voorkom daarom dat pillenzaad in een vriezer in contact kan komen met levensmiddelen en houd het buiten bereik van kinderen.
• Ontdooi het bietenzaad een dag voor het zaaien en open de plastic zak vlak voor zaaien, zo wordt condensvorming vanuit de lucht op het koude bietenzaad voorkomen.
• Om scheuren van de plastic zak te voorkomen kan de zak met zaad in een box, doos of ton worden bewaard tijdens het invriezen.

1.3 Schietergevoeligheid

versie: december 2021

Een suikerbiet is een tweejarige plant. In het eerste jaar verkeert zij in de vegetatieve fase en vormt reservevoedsel wat opgeslagen wordt in een wortel. In het tweede jaar gaat zij over in de gene­ratieve fase en gaat een bloeiwijze vormen en zaad produceren (figuur 1.3.1). Onder bepaalde omstandigheden kan de suikerbiet echter al in het eerste jaar in de generatieve fase komen en ontstaat als het ware een eenjarige vorm. Dan ontstaan schieters.

Er zijn ook wilde soortgenoten van de suikerbiet die eenjarig zijn of onkruidbieten afkomstig van schieters vanuit een vorige teelt. Die vormen in het eerste jaar een vrij kleine wortel en gaan in datzelfde jaar bloeien en zaad vormen. Zaden van wilde soorten kwamen vroeger soms voor in zaadpartijen, maar dit is tegenwoordig zeldzaam (zie ook paragraaf 1.3.3). Onkruidbieten komen helaas wel vaker voor, door het niet op tijd verwijderen van schieters in een vorige bietenteelt (zie ook paragraaf 1.3.4).

1.3.1 Wanneer ontstaan schieters?

De opwekking van schietervorming in suikerbieten wordt ingezet door vernalisatie. Dit is een biochemisch proces in de plant dat in gang gezet wordt door koude omstandigheden of andere stresscondities. Vanaf het moment dat het zaad vocht heeft opgenomen tot in juni is de hoeveelheid koude bepalend hiervoor. De vernalisatie is het sterkst tussen 3 en 12ºC. Hoe langer een dergelijk lage tempera­tuur aanhoudt, hoe erger de vernalisatie. Er zijn enkele factoren die de schietervorming bevorderen:

• stress, zoals door vertraging van de veldopkomst door veel regen, diep zaaien, een korst of door zware herbicidedoseringen;
• een (te) hoge stikstofgift.

Bietenplanten met voldoende vernalisatie gaan schieten bij een daglengte van meer dan twaalf uur. Het proces van vernalisatie kan (deels) teruggedraaid worden door hoge temperaturen en veel licht. Dit proces heet devernalisatie. Stijgt de temperatuur vrij snel na de koudeperiode naar waarden boven de 20ºC, dan neemt de gevoeligheid voor schietervorming weer af. Ook door veel zonlicht wordt de schietervorming beperkt. Op een donkere zandgrond waar de zon op straalt, stijgt de bodem­temperatuur vaak vrij snel. Hierdoor worden op deze grond minder snel schieters gevormd in vergelijking met een klei- of zavelgrond onder gelijke weersomstan­dig­heden. Achter een bomenrij op het zuiden waar minder zonlicht op het perceel komt, zien we vaak meer schieters dan verder op het perceel.

In het algemeen is het beter niet te zaaien voor 10 maart. Is de grond in de eerste helft van maart bekwaam om te zaaien, let dan op de weersvoorspelling voor de lange termijn. Blijft de maximumtemperatuur volgens de weersvoorspelling lang onder de 12°C, dan loopt u extra risico op schieters en heeft u weinig voordeel, omdat het zaad dan langzaam kiemt.

1.3.2 Onkruidbieten

Vaak zien we in de bietenpercelen de schieters pleksgewijs voorkomen (figuur 1.3.2). Dit heeft dan niets te maken met plekken met stress tijdens de op­komst of met minder instraling van de zon door bijvoorbeeld een bomenrij. Het pleksgewijs optreden van schieters wijst op de aanwezigheid van onkruidbietenzaad in de grond. Door het niet goed bestrijden van schieters in het verleden, is door de schieters rijp zaad geproduceerd en is dit zaad in de grond achter­gebleven. Als de plekken goed bekeken worden, staan veel van de schieters niet of niet goed in de rij. Dat wijst op de aanwezigheid van onkruidbietenzaad in de grond. Vrijwel alle onkruidbieten gaan in het eerste jaar schieten.

1.3.3 Waarom zijn schieters een probleem?

Het grootste probleem wordt gevormd door de zaadproductie van de schieters. Deze kun­nen voor de toekomst een groot onkruidprobleem veroorzaken (zie 1.3.4). Schieters concurreren bovendien sterk met de niet geschoten bieten voor voedingstoffen en vocht, maar vooral nemen ze veel licht weg voor de omringende planten. Duits onderzoek heeft uitgewezen dat bij 10% schieters rekening gehouden moet worden met een verlies aan suikeropbrengst van 5 tot 15%.

Geschoten bieten zijn moeilijker te rooien. Het suikergehalte van schieters is lager en de gehal­ten aan K+Na en aminoN hoger, waardoor de WIN sterk daalt.

1.3.4 Laterale schieters

In sommige jaren zien we schieters die niet in het centrum van de plant, maar aan de zijkant van de kop verschijnen. Deze zogenaamde laterale schieters zijn in feite ‘slapende’ zijknoppen die uitgroeien tot een bloeistengel. Als dit er erg veel zijn, dan is het mogelijk om ze te verwijderen door ze van de kop af te scheuren, maar het kan een tijdelijke oplossing zijn. Het risico bestaat dat de basis van de zaadstengel weer opnieuw uitloopt. Het voordeel is dat de biet behouden blijft.

1.3.5 Ook fytosanitair probleem

Onkruidbieten kiemen niet alleen in suikerbieten, maar ook in andere gewassen. Afhankelijk van de onkruidbestrijdingsmiddelen die in die gewassen gebruikt worden, kunnen ze ook in die gewas­sen tot volle ontwikkeling komen. Zo zijn er al onkruidbieten gevonden in uien, cichorei, tarwe en erwten. Onkruidbieten in andere gewassen dan suikerbieten houden wel de ziekten en plagen van de bieten in stand. Met name het witte bietencysteaaltje is op plekken met onkruidbieten vaak een groot probleem.

Het probleem van de onkruidbieten wordt verder besproken in de paragraaf 6.1.8 ˈOnkruidbietenˈ in het hoofdstuk Onkruidbeheersing.

Figuur 1.3.1 Een schieter in een bietenveld. Op tijd verwijderen van de schieter voorkomt dat er later een onkruidprobleem ontstaat.

Figuur 1.3.2 Pleksgewijs optreden van schieters; een duidelijke aanwijzing dat hier sprake is van onkruidbieten.

1.4 Rassenkeuze

versie: december 2023

De gegevens over de rassen in de rassenlijst zijn verkregen uit onderzoek dat minimaal gedu­rende drie jaar is verricht op meerdere proefvelden, die verspreid over het land zijn aangelegd. Dit is een solide basis voor een verantwoorde rassenkeuze. Bij de rassenkeuze dient een teler eerst te kiezen voor de juiste resistenties, bestaande uit resistenties tegen (aanvullend) rhizomanie, rhizoctonia en bietencysteaaltjes. Het onderstaande diagram is een hulp bij die keuze:

Naast het diagram heeft IRS in 2022 de video ‘Aanbevelende Rassenlijst: hulp bij het kiezen van een geschikt bietenras voor uw perceel’ gemaakt. Ook deze video kunt u gebruiken bij het kiezen van het juiste bietenras:

1.4.1 Rhizomanie

Alle in Nederland verkochte suikerbietenrassen zijn sinds 2007 partieel resistent tegen rhizomanie. Deze resistentie berust op het gebruik van één resistentiegen (Rz1). Ook bij toepassing van deze rassen kunnen later in het seizoen een beperkt aantal planten met een bleekgeel of bleekgroen verkleurd loof voorkomen. Dit zijn de zogenaamde ˈblinkersˈ, waarvan er niet meer dan circa 2-5% egaal verspreid op een perceel aanwezig mogen zijn.

Eind 2010 is vastgesteld dat op percelen met extreem veel blinkers (meer dan circa 2-5%) of op plekken en stro­ken met blinkers een resisten­tiedoorbre­kende variant (bijvoorbeeld met de nadere variant aanduiding AYPR, TYPR of VYPR) van het rhizomanievirus voorkomt. Deze varianten doorbreken de resistentie van het resistentiegen (Rz1). Om dergelijke varianten te beheersen is aanvullende resistentie nodig. Een ras met aanvullende resistentie tegen rhizomanie bevat twee resistentiegenen (Rz1 en Rz2). Op de Aanbevelende Rassenlijst en in de Brochure Suikerbietenzaad wordt de mate van aanvullende resistentie expliciet vermeld bij deze rassen in de laatste kolom ’aanvullende rhizomanieresistentie’ (aangegeven met zeer goed, goed of matig).

Meer informatie over rhizomanie kunt u lezen in paragraaf 10.7.1 ‘Rhizomanie’ van de teelthandleiding. Wilt u meer weten over hoe de mate van aanvullende resistentie in rhizomanieresistente rassen in de Brochure Suikerbietenzaad wordt bepaald? Bekijk dan ook eens onderstaande video ‘Bepaling mate van aanvullende resistentie van rhizomanieresistente rassen’:

1.4.2 Rhizoctonia

De bodemschimmel Rhizoctonia solani kan veel schade aan de bieten veroorzaken. Chemische bestrijding is niet mogelijk en daarom is het kiezen van een geschikt bietenras voor het perceel een belangrijke stap in de beheersing. Rhizoctoniaresistente rassen beperken veelal de schade. Is er risico op rhizoctonia, dan is het advies om een rhizoctoniaresistent ras te bestellen. Of er rhizoctonia op een perceel zal voorkomen is nooit met zekerheid te voorspellen, maar het risico is groot als in een gebied veel rhizoctonia voorkomt en in het bouwplan regelmatig goede waardplanten van rhizoctonia voorkomen. De bekendste waardplant is maïs, maar ook gladiolen, lelies en enkele vollegrondsgroenten, zoals (was)peen, kunnen rhizoctonia vermeerderen. In de bovenstaande gevallen is een rhizoctoniaresistent ras de beste keuze. Op percelen waar een risico op rhizoctonia bestaat komen soms ook bietencysteaaltjes voor. In dat geval is het advies om een rhizoctoniaresistent ras te gebruiken met tevens bietencysteaaltjesresistentie.

Het resistentieniveau van de rassen verschilt. Dit wordt in tabel 1 van de rassenlijst weergegeven in de kolom ’ rhizoctoniaresistentie’ met de aanduiding zeer goed, goed of matig. Deze classificatie is gebaseerd op een cijfer voor rhizoctonia-aantasting (ziekte-index) gemeten in kunstmatig geïnfecteerde proeven. Als een teler veel rhizoctonia verwacht, dan kan hij het beste kiezen voor een ras met een (zeer) goede resistentie.

Ondanks dat rhizoctoniaresistente rassen de schade aanzienlijk kunnen beperken is de resistentie van deze rassen is niet volledig. Vooral bij een vroege aantasting kan nog plantuitval plaatsvinden. Bij een zware besmetting kunnen ook later in het seizoen deze bietenrassen aangetast worden en gaan rotten. De kans op schade door rhizoctonia neemt toe door een slechte structuur en door de teelt van waardgewassen. Zorg daarom ook voor een goede structuur van de grond en beperk de teelt van bieten na risicovolle gewassen. Goede voorvruchten zijn: granen, aardappelen, blad­rammenas en gele mosterd. Alle rhizoctoniaresistente rassen zijn ook resistent tegen rhizomanie. De relatieve opbrengst- en kwaliteitsgegevens van deze rassen en het resistentieniveau staan vermeld in tabel 1 van de Brochure Suikerbietenzaad.

Meer informatie over rhizoctonia kunt u lezen in paragraaf 10.5.1 ˈRhizoctoniaˈ van de teelthandleiding. Wilt u meer weten over hoe de mate van resistentie in rhizoctoniaresistente rassen in de Brochure Suikerbietenzaad wordt bepaald? Bekijk dan ook eens onderstaande video ‘Bepaling mate van resistentie in rhizoctoniaresistente rassen’:

1.4.3 Bietencysteaaltjes

In vrijwel alle teeltgebieden komen aantastingen door bietencysteaaltjes voor. Er zijn twee soor­ten: het witte bietencysteaaltje (Heterodera schachtii) en het gele bietencysteaaltje (Heterodera betae). Bietencysteaaltjesresistente rassen beperken de vermeerdering van en de schade door zowel het witte als het gele bietencysteaaltje. Deze rassen zijn partieel resistent. Dit betekent dat er nog altijd vermeerdering kan zijn van het bietencysteaaltje. De vermeerdering is echter wel flink minder dan bij de vatbare rassen. Vanwege de kans op vermeerdering zijn naast de keuze voor het juiste ras ook nog aanvullende maatregelen nodig, zie hiervoor hoofdstuk 10.2.3 ˈBietencysteaaltjesˈ.

De relatieve opbrengst- en kwaliteitsgegevens van de partieel resistente rassen staan vermeld in tabel 2 van de Brochure Suikerbietenzaad. Op proef­velden met een matige tot zeer zware beginbesmetting van bietencysteaaltjes is de opbrengst van de resistente rassen aanzienlijk hoger dan die van de vatbare rassen. De teler dient er zich echter wel van bewust te zijn dat ook de partieel resistente rassen enige schade ondervinden bij zeer hoge dichtheden en dat aanvullende maatregelen dus nodig zijn. De in de tabel vermelde opbrengsten zijn bepaald op proefvelden waar bietencysteaaltjes zijn waargenomen.

Onder niet besmette omstandigheden is de financiële opbrengst van de meeste van de bietencysteaaltjesresistente rassen vergelijkbaar met die van de rhizomanieresistente rassen. In tabel 3 van de Brochure Suikerbietenzaad kan de teler bietencysteaaltjesresistente rassen vergelijken met rhizomanierassen zonder bietencysteaaltjesresistentie onder niet-besmette omstandigheden. Al bij een lichte besmetting of bij twijfel over de aanwezigheid van bietencysteaaltjes kan het lonen om een bietencysteaaltjesresistent ras te kiezen. De teler dient wel rekening te houden met hogere zaadkosten voor deze rassen. Heeft het perceel geen bietencysteaaltjes (bij voorkeur met een grondmonsteranalyse vastgesteld), dan kan de teler eveneens een keuze maken uit de lijst van rhizomanieresistente rassen. Het advies is om bij een rotatie van suikerbieten of andere waardplanten van bietencysteaaltjes (bijv. spruitkool of koolzaad) van 1 op 5 of krapper te kiezen voor een bietencysteaaltjesresistent ras.

1.4.4 Bladgezondheid cercospora

In de Aanbevelende Rassenlijst en Brochure Suikerbietenzaad is vanaf 2022 ook informatie opgenomen over de bladgezondheid van rassen ten aanzien van cercospora op basis van drie jaar onderzoek. De bladgezondheid wordt weergegeven met een klassering die loopt van cijfer 9 (zeer hoge bladgezondheid) tot 4 (zeer lage bladgezondheid). Waarom het kiezen voor een ras met een hoge score voor bladgezondheid cercospora belangrijk is wordt uitgelegd in de video: ‘Bladschimmelbeheersing Deel 3: Rasgevoeligheid’

De indeling van de rassen is gebaseerd op waarnemingen die in de periode 2018-2023 zijn uitgevoerd op speciaal aangelegde proefvelden voor beoordeling van de bladgezondheid van rassen. Deze proefvelden zijn aangelegd in regio’s waar een hoge bladschimmeldruk verwacht werd en tijdens het groeiseizoen zijn geen fungicidebespuitingen uitgevoerd. In 2018-2023 ontstond vooral aantasting door cercospora en niet of nauwelijks door andere bladschimmels. Daardoor konden alleen voor cercospora betrouwbare gegevens verzameld worden.

Tijdens het onderzoek waren in september/oktober duidelijke verschillen in aantasting zichtbaar tussen de rassen in het veld. Op dat moment zijn de rassen beoordeeld. Uiteindelijk vertoonden echter bijna alle rassen, behalve die met cijfer 9, een dermate zware aantasting dat het blad massaal afstierf wat een (forse) opbrengstderving geeft. Daarom dient er rekening mee gehouden te worden dat aandacht voor bladschimmelbeheersing tijdens het seizoen onverminderd nodig blijft, ook bij rassen met een hoog cijfer voor bladgezondheid. Keuze van een ras met hoge bladgezondheid is echter niet voldoende om schade te voorkomen. Ook bij deze rassen ligt de schadedrempel bij de eerste aantasting/vlekjes. Hierbij speelt ook mee dat we in Nederland te maken hebben met vijf bladschimmels: cercospora, stemphylium, ramularia, roest en meeldauw. Om schade te voorkomen moeten ze allemaal beheerst worden. Bladvlekken kunnen op elkaar lijken, maar toch veroorzaakt zijn door verschillende schimmels. Dit heeft ook als consequentie dat de bladgezondheid van rassen ten aanzien van een van deze bladschimmels niets zegt over de bladgezondheid ten aanzien van een andere bladschimmel. Er blijven dan altijd nog vier andere over die schade kunnen doen.

Om schade veroorzaakt door de vijf bladschimmels, cercospora, stemphylium, ramularia, roest en meeldauw te voorkomen, moeten ze worden bestreden. Hiervoor is de bladschimmelwaarschuwingsdienst actief. Voor alle rassen geldt dat als er een waarschuwing (sms) uitgaat, ze gecontroleerd moeten worden op bladschimmels. Pas wanneer na een grondige controle de eerste vlekjes van één of meerdere bladschimmels zijn gevonden, is het nodig om een bespuiting met een fungicide uit te voeren. Zie voor meer informatie: www.irs.nl/bladschimmel en paragraaf 10.4 ˈBladschimmelsˈ in de teelthandleiding.

1.4.5 Conviso Smart

Voor percelen waar onkruidbieten of bepaalde probleemonkruiden verwacht worden is de inzet van een Conviso Smart ras te overwegen. Conviso Smart rassen hebben een resistentie tegen het herbicide Conviso One. Sinds 2019 zijn op beperkte schaal de eerste ervaringen in de praktijk opgedaan met een Conviso Smart ras. Op de Aanbevelende Rassenlijst en in de Brochure Suikerbietenzaad zijn inmiddels diverse Conviso Smart rassen opgenomen. Deze rassen zijn beperkt beschikbaar en alleen te bestellen als deze voor de onkruidbeheersing noodzakelijk worden geacht. In onderstaande video wordt het Conviso Smart-systeem uitgelegd:
<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/03RQBQoGPs8" title="YouTube video player" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" allowfullscreen></iframe>
Zie voor meer informatie paragraaf 6.1.6 ‘Conviso Smart systeem’ in de teelthandleiding.

1.4.6 Aphanomyces

In 2021 is op diverse percelen op zand- en dalgrond na overvloedige neerslag in mei en juni aantasting door aphanomyces ontstaan. Bij diverse rassen is in meer of mindere mate aantasting waargenomen, waarbij vooral het ras Caprianna KWS gevoelig bleek te zijn voor aphanomyces. Deze informatie was niet eerder naar voren gekomen in de drie eerdere jaren waarin dit ras onderzocht was en waarin aphanomyces op de proefvelden en in de praktijk niet of nauwelijks tot problemen heeft geleid. Om het risico te beperken is het advies om het ras Caprianna KWS niet te zaaien op zand- en dalgrond. Er vindt nader onderzoek plaats van de gevoeligheid voor aphanomyces van de rassen die de komende jaren beschikbaar komen voor de praktijk.

1.4.7 Wortelknobbelaaltjes

Voor percelen met besmettingen met het maiswortelknobbelaaltje (Meloidogyne chitwoodi) en/of het bedrieglijk maiswortelknobbelaaltje (Meloidogyne fallax) zijn er twee suikerbietenrassen (Redukto en Jemina KWS) beschikbaar met resistentie tegen deze aaltjes. Deze bietenrassen hebben een zeer hoog resistentieniveau tegen beide aaltjes en zijn daarmee voor telers van pootgoed, aardappelen en vollegrondsgroenten een zeer waardevolle aanvulling op de beheersing van deze aaltjes binnen het bouwplan. Door suikerbieten te telen als voorvrucht voor schadegevoelige gewassen kan veel schade in andere gewassen worden voorkomen. Er dient wel in acht genomen te worden dat deze rassen niet over rhizoctonia- en aanvullende rhizomanieresistentie beschikken.

Meer informatie over de beheersing van wortelknobbelaaltjes is te vinden in:

• Teelthandleiding paragraaf ‘Wortelknobbelaaltjes’;
• Rapport ‘Toetsing Meloidogyne chitwoodi resistentie in suikerbiet’.
• Rapport ‘Toetsing Meloidogyne fallax resistentie in suikerbiet’.
• Project ‘Toetsing Meloidogyne chitwoodi resistentie in suikerbiet’ van BO Akkerbouw.

1.5 Financiële opbrengst

versie: december 2023

De financiële opbrengst van de rassen is berekend voor gemiddelde Nederlandse omstandig­heden. Voor een goede rassenkeuze spelen echter ook de omstandigheden op perceelsniveau een rol. Is bijvoorbeeld bekend dat op een bepaald perceel het suikergehalte vaak laag is, dan kan een ras met een relatief hoog suikergehalte de financiële opbrengst verhogen. Bij problemen met de winbaarheid is het nodig eerst na te gaan wat hiervan de oorzaak is. Is het gehalte aan K+Na erg hoog, overweeg dan een ras met weinig K+Na. Is het gehalte aan aminoN te hoog, overweeg dan een ras met een laag gehalte aan aminoN. Is de grondtarra op het beoogde perceel een probleem, dan kan er soms financieel voordeel te behalen zijn door een ras te kiezen met weinig meegeleverde grond. Dit eventuele voordeel zal in de meeste gevallen minder dan 1% zijn.

1.5.1 Uitgangspunten bij de berekening van WIN en financiële opbrengst

De financiële opbrengst van de rassen op de Aanbevelende Rassenlijst is berekend op basis van de uitbetalingsregeling van Cosun. Daarbij wordt een bietenprijs aangenomen van € 50,00 per ton netto biet bij 17% suiker. Onder netto biet wordt verstaan: de gewassen biet inclusief de kop, maar zonder groen. Verrekening vindt plaats voor:

gehalte: Bij 17% suiker vindt geen verrekening plaats. Bij lagere suikergehalten wordt een korting toegepast (bijvoorbeeld bij 16% suiker € 4,50 per ton netto biet), terwijl bij hogere gehalten een toeslag wordt gegeven (bijvoorbeeld bij 18% suiker € 4,50 per ton netto biet).

WIN: De WIN-verrekening is vergelijkbaar met die van Cosun. Bij WIN 91 vindt geen verrekening plaats. Bij een lagere WIN wordt een korting toegepast (bijvoorbeeld bij WIN 90 € 0,59 per ton netto biet), terwijl bij hogere WIN een toeslag wordt gegeven (bijvoorbeeld bij WIN 92 € 0,59 per ton netto biet).

tarra: € 14,85 per ton tarra. Aangezien alleen met grondtarra (meegeleverde grond) gerekend wordt, is een aftrek van de geleverde kop niet van toepassing.

De in de rassenproeven gemeten gemiddelde opbrengst en kwaliteit van de rassen wordt omgerekend naar een verhoudingsgetal. De WIN en de financiële opbrengst worden vervolgens berekend op basis van de volgende uitgangspunten, overeenkomend met het meerjaars gemiddelde van de leveringen bij Cosun:

1.6 Brochure Suikerbietenzaad

versie: december 2023

De Brochure Suikerbietenzaad geeft de gemiddelde resultaten weer van het rassenonderzoek (Cultuur en Gebruikswaarde Onderzoek (CGO)) van suikerbieten van 2020-2023. Deze zijn gebruikt voor het vaststellen van de Aanbevelende Rassenlijst 2024 door de Commissie Samenstelling Aanbevelende Rassenlijst (CSAR). Ze zijn verkregen uit onderzoek dat gedurende minimaal drie jaar is verricht op meerdere proefvelden, verdeeld over de teeltgebieden in het land. In de brochure (voorheen Zaadbrochure) worden ook de resultaten gegeven van de rassen die (nog) niet op de rassenlijst staan en waarvoor slechts twee jaar CGO-onderzoek plaatsvond. De eigenschappen van de rassen staan in de tabellen 1 tot en met 3. De cijfers uit de verschillende tabellen zijn niet onderling vergelijkbaar. Aanvullende informatie over teelttechnische achtergronden voor de rassenkeuze vindt u in de paragrafen 1.1 t/m 1.5 van het hoofdstuk rassen van de teelthandleiding.

1.7 Rassenbulletin suikerbieten

versie: december 2023

Dit rassenbulletin geeft de gemiddelde resultaten weer van het cultuur- en gebruikswaardeonderzoek (CGO) van suikerbieten van 2020-2023. Dit onderzoek is gecoördineerd door het IRS en gefinancierd door kweekbedrijven, Cosun Beet Company en telers.
In het overzicht van eigenschappen zijn de resultaten van het onderzoek van 2023 meegenomen. De gemiddelde resultaten van 2020-2023 zijn gebruikt voor het vaststellen van de Aanbevelende Rassenlijst 2024 door de Commissie Samenstelling Aanbevelende Rassenlijst (CSAR) (zie persbericht CSAR). In dit rassenbulletin worden ook de resultaten gegeven van de rassen die niet in de Aanbevelende Rassenlijst of
Brochure suikerbietenzaad staan en waarvoor vier, drie of slechts twee jaar CGO-onderzoek plaatsvond.

Wanneer in het bulletin wordt gesproken over resistentie, wordt partiële resistentie bedoeld. Dat wil zeggen dat bij ernstige rhizoctoniabesmetting bij de rhizoctoniaresistente rassen rotte bieten kunnen voorkomen en dat bij gebruik van bietencysteaaltjesresistente rassen er nog wel vermeerdering van bietencysteaaltjes kan optreden.

De Brochure Suikerbietenzaad (voorheen Zaadbrochure) is te vinden in paragraaf 1.6. Aanvullende informatie over teelttechnische achtergronden voor de rassenkeuze vindt u in de paragrafen 1.1 t/m 1.5 van het hoofdstuk rassen van de teelthandleiding.

2. Grondbewerking/ zaaibedbereiding

2.1 Grondbewerking en zaaibedbereiding voor suikerbieten

Versie: mei 2019

Een goed zaaibed is een eerste vereiste voor een vlotte kieming en opkomst van de bieten. Een vlakke ondergrond en voldoende losse grond om het zaad af te dekken zijn hierbij van wezen­lijk belang. De grondbewerking(en) voorafgaande aan de bietenteelt moeten zo worden uitgevoerd dat het mogelijk is een goed zaaibed te maken. Grondsoort en vochtgehalte bepalen het tijdstip en de wijze van uitvoering van de zaaibed­be­reiding. Belangrijk is het aantal bewerkingen zo klein mogelijk te houden, ook hier geldt het uitgangs­punt ‘overdaad schaadt’.

2.1.1 Het ideale zaaibed

Een goed zaaibed maakt zaaien in de vochtige (aangedrukte of bezakte) grond mogelijk. Hier-door is de opkomst veel minder afhankelijk van regen in de eerste weken na het zaaien (figuur 2.1.1). Het is belangrijk dat er voldoende droge, goed verkruimelde grond als toplaag op het zaaibed aanwezig is. Deze toplaag moet van een niet te fijne structuur zijn, om ver­slemping en winderosie tegen te gaan en een egale dikte van 2-3 cm hebben. De toplaag ligt op het eigenlijke zaaibed: een vlakke, stevige en enigszins vochtige bouwvoor (figuur 2.1.2).

Uiteraard dient voor elke grondsoort de grond bekwaam te zijn voor bereiding en berijding bij alle grondbewerkingen. Zorg dat er zo min mogelijk werkgangen nodig zijn om het zaaibed klaar te leggen, om inspo­ring en verdichting van de grond te beperken. Insporing en verdichting veroorzaken onregel­ma­tige gewassen met een ongunstig gevolg voor de opbrengst. Ook kan dit leiden tot vertakte bie­ten, met meer kans op tarra! Zo min mogelijk werkgangen heeft uiteraard ook een voordeel op het gebied van arbeid, tijd, brandstof en dus kosten.

Leg het zaaibed bij voorkeur klaar in dezelfde richting als het ploegen en zaaien. Om het ideale zaaibed te bereiken, geldt voor elke grond een specifieke aanpak.

Figuur 2.1.1 Ook op een zaaibed waar de toplaag uit harde kluitjes bestaat kan de veldopkomst goed zijn als alle zaadjes in de vochtige grond zijn gezaaid.

Figuur 2.1.2 Het effect van een goed zaaibed op de opkomst. Een goed zaaibed maakt zaaien in de vochtige (aangedrukte of bezakte) grond mogelijk (links). Hierdoor is de opkomst ook bij uitblijven van regen in de eerste weken na het zaaien goed. Bij een te diep zaaibed waarbij niet in de vochtige grond gezaaid wordt is de opkomst afhankelijk van neerslag na het zaaien (rechts). Blijft het lange tijd droog dan is de opkomst zeer laag en onregelmatig, in extreme gevallen zelfs 0% (naar Klooster & Meijer, 1974).

2.1.2 Klei- en zware zavelgronden (meer dan 17,5% lutum)

Op klei- en zware zavelgronden wordt de hoofdgrondbewerking doorgaans in het najaar uitge­voerd. Voor de opbrengst van de bieten maakt het niet uit welke hoofdgrondbewerking men kiest (ploegen, spitten, cultivateren), mits de totale bouwvoor goed losgemaakt wordt en er geen storende lagen meer aanwezig zijn. Voor een goed zaaibed, egaal van dikte, is het een vereiste dat het land vlak de winter in gaat. Daarom is het vaak nuttig om het ploegwerk te egaliseren. Dit kan men doen door een snedeverdeler of een extra werktuig aan de ploeg te koppelen, dat met messen of schijven de sneden egaliseert. Egaliseren in een extra werkgang, direct na het ploegen of gedu­rende de winter, kan in principe ook. Men krijgt echter niet elke winter de kans om dit uit te voe­ren. Op zware kleigronden (circa >35% lutum) kan men dan vaak met één bewerking in het voorjaar het zaaibed gereed leggen of is zelfs geen zaaibedbe­reiding nodig. Als de grond niet vlak genoeg de winter uitkomt, is het niet altijd te vermijden het zaai­bed in twee werkgangen klaar te maken. Rijdt dan beide keren in dezelfde richting en rijd de twee­de keer ‘halve slag verschoven/versprongen’, zodat overal één keer wordt gereden.

Tijdens verschillende zaaibedbereidingsdemonstraties, gehouden in de jaren negen­tig, bleek het belang van goede egalisatieplaten en egaal berijden! De uitvoering van de trekker is (bijna) net zo belang­rijk als de keuze van de zaaibedcombinatie (figuur 2.1.3). Zorg voor een trekker op lage bandendruk door brede banden of dubbellucht op een lage spanning (0,4 bar). Bij zaai­bedcombinaties met een werkbreedte tot circa 3,5 meter is een belaste rol tussen de wielsporen een zeer goed hulpmid­del om een egale dikte van het zaaibed te realiseren. Op deze manier kan men in één werkgang vooral ook de onderkant van het zaaibed vlak krijgen. De druk op deze rol moet zo groot zijn dat een zaaibed ontstaat dat overal 2-3 cm diep is. Hoe min­der de in­spo­ring hoe eenvou­diger (en dus goedkoper) de zaaibedbereiding kan zijn. Wanneer de zaai­bed­combi­natie, naast eggentanden en verkruimelrollen, beschikt over één of twee goed instel­bare, veerbelaste egalisatieplaten, is het goed mogelijk om ook bij een minder ideale uitgangssituatie een geschikt zaaibed te maken in één werkgang. Op basis van onderzoek in de jaren negentig is geen voorkeur aan te geven voor een aangedreven of niet-aangedreven zaai­bed­bereidings­werktuig. Met beide typen is een uitstekend zaaibed te maken in één werkgang.

Figuur 2.1.3 Streef naar één bewerking, waarbij de bouwvoor gelijk­matig wordt aangedrukt.

2.1.3 Lichte zavelgronden (8 tot 17,5% lutum)

In de praktijk zien we op dit soort gronden een grote diversiteit in de grondbewerking, waarbij met name het tijdstip van de hoofdgrondbewerking nogal varieert. Deze gronden worden zowel in het late najaar (december) als het vroege voorjaar (januari, februari en maart) geploegd. Als deze grond één tot twee maanden voor het zaaien geploegd ligt, kan die bij drogend weer harde bonken maken die tijdens de zaaibedbereiding moeilijk fijn te krijgen zijn. Het gebruik van een snedemixer of verdeler kan zorgen voor een betere verkruimeling van de grond. Onderzoek uit begin jaren negentig heeft aangetoond dat het zeker niet noodzakelijk is om deze gronden voor 1 februari te ploegen. Ploegen, spitten of cultivatoren vlak voor het zaaien behoort op deze gronden ook tot de mogelijkheden. Een aanvullende zaaibedbereiding is bij gebruik van een voren­pakker, even­tueel gevolgd door enkele egaliseerrollen, vaak niet nodig.

2.1.4 Zand- en dalgronden

In het algemeen moet men zand- en dalgronden eerst bewerken met een cultivator om eventuele sporen van het najaar los te trekken en te egaliseren. Door dit in het najaar uit te voeren, kan men plasvorming in de winter voorkomen. De hoofdgrondbewerking wordt op zand- en dal­gronden in het voorjaar uitgevoerd en is tevens de zaaibedbereiding. Men kan kiezen uit ploegen of cultivateren in combinatie met (een) vorenpakker(s) of spitten in combinatie met vorenpakker(s) of een rol. Er is geen duidelijke voorkeur voor één van deze grondbewerkings­methoden. Als men kiest voor ploegen luidt het advies om voorafgaand daaraan een bewerking met een cultivator uit te voeren net na het toe­dienen van de meststoffen. Werk hier­bij niet te diep, zodat er nog voldoende vaste grond is om goed te kunnen ploegen. Voor de lemige zandgronden luidt het advies te ploegen zonder voren­pakker(s). Lemige zandgronden kenmerken zich door een grotere structuurgevoeligheid, vooral als de ontwatering te wensen overlaat, waardoor natte plekken in het perceel ontstaan. Deze gronden moet men na het ploe­gen niet aandrukken, zodat de vaak wat koudere, natte grond eerst kan opdrogen. Vervolgens moet men één of twee dagen wachten om met een zaai­bedcom­binatie een zaaibed te maken. Deze zaaibedcombinatie bestaat uit een vastetandcultiva­tor met één rij tanden met een grote tandafstand en een vorenpakker.

Een belangrijke eis die men aan de vorenpakker of vorenpakkercombinatie moet stellen, is dat deze voldoende zwaar moet zijn om een goede aansluiting van de bouwvoor op de ondergrond en een goed zaai­bed te realiseren. Bij een ploegdiepte van 25 cm moeten de ringen van de vorenpakker een diameter van mini­maal 70 cm hebben.

Vooral op stuifgevoelige gronden is het belangrijk om de grond niet te fijn te maken, maar een grofkluiterige bovenlaag te houden. Spoor aan spoor rijden om een mechanische verdichting aan te brengen, raden wij sterk af in verband met de slechtere werking en een hogere kans op stuiven. Bovendien kan dit leiden tot een te sterke verdichting bovenin de bouwvoor.

2.1.5 Lössgronden

Een lössgrond kan men het beste in het voorjaar (eind februari tot begin april) ploegen, cultivatoren of spitten, waarna de zaaibedbereiding direct volgt. Houd de tijd tussen hoofdgrondbewerking en zaaibed­bereiding goed in de gaten. De zaaibedbereiding moet uitgevoerd worden, zodra de grond begint ‘op te grijzen’. Let vooral op bij scherp drogend weer. De zaaibedbereiding kan men uitvoeren met een zaaibedcombinatie of met een aangedreven werktuig, zoals een rotor­kopeg. De tanden van de rotorkopeg moeten ongeveer zeven centimeter diep werken. Laat bij voorkeur de grond tussen de zaaibedbereiding en het zaaien weer even ‘opgrijzen’, daarmee voorkomt u een verslempte zaaivoor.

Kleefaarde moet men wél voor de winter ploegen, waarna in het voorjaar een zaaibed van enkele centimeters gemaakt wordt.

Op watererosiegevoelige gronden is men vaak aangewezen op een niet-kerende grondbewer­king. Hierbij is de ploeg vervangen door bijvoorbeeld een aangedreven woeler-freescombinatie of een woeler-rotoregcombinatie, die de bouwvoor goed los maakt en zorgt voor een vrij grove toplaag. Deze grondbewerking bevordert het waterbergend vermogen van de grond en vermindert de kans op verslemping van de bovengrond.

2.1.6 Niet kerende grondbewerking

Op alle grondsoorten kan de hoofdgrondbewerking niet-kerend worden uitgevoerd door middel van spitten, vaste tand cultivator, woeler of bouwvoorlichter (eventueel in combinatie met een rotoreg). Wanneer de gehele bouwvoor voldoende diep wordt losgemaakt om de verdichting door de oogst van het voorgewas op te heffen, ondervindt de bietenopbrengst hiervan geen schade (zie de bovenstaande paragrafen over de verschillende grondsoorten). Wel kan het zijn dat het moeilijker is om een goed zaaibed te maken door bijvoorbeeld losse grond waar de poten van de woeler of cultivator door de grond zijn getrokken en deze niet volledig bezakt zijn. In zulke gevallen zal de uiteindelijke veldopkomst onregelmatiger en lager zijn. Een onregelmatig gewas leidt tot meer verliezen bij de oogst. In het algemeen is de grond (met name de lichte of gediepploegde gronden) iets stuifgevoeliger na een niet kerende grondbewerking.

Wanneer niet kerende grondbewerking (NKG) wordt gecomineerd met het bewerken van alleen de strook waar de zaaivoor komt (strokenbewerking of strip-till) wordt dit voor elke grondsoort gedaan op het tijdstip dat de grond traditioneel bewerkt wordt. Voor klei- en zware zavelgronden betekent dit dat de stroken dus in het najaar op bouwvoordiepte bewerkt worden (in bijvoorbeeld een groenbemester). Hierdoor kan de losgemaakte grond weer bezakken en verweren in de winter. RTK-GPS is onontbeerlijk om bij het zaaien de zaaivoor precies midden op de bewerkte strook te plaatsen. Wanneer de verwering in de winter op de strook niet voldoende is zal met een aangepast werktuig alsnog op de strook een zaaivoor gemaakt moeten worden om een goede veldopkomst te bereiken.

Op zand- en dalgronden kan de strokenbewerking gelijktijdig met het zaaien worden uitgevoerd. Afhankelijk van of en hoe de dierlijke mest wordt aangewend is bij een groenbemester of graan- of graszaadstoppel de kans op stuifschade kleiner.

Wanneer men in het kader van de vergroeningsregels een groenbemester de winter over laat staan en deze niet onderwerkt of alleen stroken bewerkt, dient men de zaaimachine met schijfkouters uit te rusten om stropen van de gewasresten te voorkomen (zie ook hoofdstuk 3, zaaimachines). Ook neemt de kans op schade door bijvoorbeeld slakken toe op met name kleihoudende gronden (zie hoofdstuk 10.9.1).

2.2 Lage druk in de banden spaart bodemstructuur

Versie: mei 2019

De lucht in de bouwvoor wordt onder gemiddelde omstandigheden binnen een etmaal ververst. Bij verdichting, verslemping of versmering van de grond komt het zuurstofgehalte te snel op een te laag niveau. Alle reden om zuinig te zijn op de bodemstructuur, zeker in het voorjaar (zie figuur 2.2.1). Structuurschade telt het hele groeiseizoen door: lagere opkomst, vertakte bieten, slechtere groei onder droge omstandigheden, meer kans op schade door bodemschimmels en lagere opbrengsten. De beste preventie voor schadelijke verdichting is werken onder gunstige omstandig­heden en het gebruik van lage bandendruk. Daarbij geldt dat één werkgang van een zware machine met lage bodemdruk beter is dan meerdere werkgangen met een veel lichtere machine.

Figuur 2.2.1 De rol van een goede bodemstructuur in de succescyclus voor hoge suikeropbrengsten (naar SBU, 2002).

2.2.1 Bandendruk omlaag

Een lagere bandendruk geeft minder insporing (zie figuur 2.2.2). In figuur 2.2.2 is ook te zien dat een lagere bandendruk, bij een constante wiellast, een minder diep werkende bodemdruk geeft. Dit voordeel gaat verloren als betere bandentechniek wordt gebruikt om bij gelijke bandendruk de wiellast te verhogen; dan dringt de druk dieper in de bodem.

Het effect van lage bandendruk is het grootst beneden 1 bar. Lage bandendruk is te bereiken door bredere of meer banden te gebruiken. Dubbellucht is een relatief goedkope manier om een lage bandendruk te realiseren. Naast een verminderde insporing, leidt het gebruik van een lage bandendruk tot meer werkbare dagen waarbij de bodem ‘schadevrij’ te berijden is. Ook leidt verminderde insporing tot een lager brandstofverbruik.

Figuur 2.2.2 Een lagere bandendruk vermindert, bij constante wiellast, de insporing en de
dieptewerking van de bodemdruk (naar Söhne, 1953, 1956).

2.2.2 Gelijkmatig aandrukken

De banden moeten zo'n lage druk op de bodem uitoefenen dat deze de bouwvoor niet verdicht, maar licht aandrukt. Een praktische vuistregel is een gemiddelde bodemdruk van 0,5 bar¹ in het vroege voorjaar. Een bodemdruk van 0,5 bar komt overeen met een bandendruk van ongeveer 0,4 bar. Het beste is het gehele oppervlak gelijkmatig aandrukken met dezelfde lage bodemdruk.

Figuur 2.2.3 Gelijkmatig aandrukken met lage druk van de hele bouwvoor in het voorjaar.

Figuur 2.2.4 Een moderne radiaalband laat bij een juiste (lage) bandendruk zijn ‘bolle wangen’ zien. Rijden op lage druk op de akker geeft min­der wiel­slip en bespaart daar­mee 15 tot 20% op brand­stof.

¹ 1 bar = 1 kg/cm² = 10 ton/m² = 100 kPa.

2.2.3 Gevolgen verdichting

Een verdichte laag direct onder het zaaibed geeft vertakte bieten. Een verdichte bouwvoor remt de wortelgroei naar diepere lagen. Onder natte omstandigheden komt dit door zuurstofgebrek. De hoge indringingsweerstand werkt belemmerend op de wortelgroei onder droge omstandigheden. Een minder diepe doorworteling heeft tot gevolg dat de ondergrond minder benut wordt voor de voorziening van vocht en voedingsstoffen. Als het dan lang droog blijft, blijven de bieten stil staan in groei.

De gevolgen van bodemverdichting zijn ernstig bij rijden onder te natte omstandigheden in het voorjaar. De dan optredende structuurschade heeft ook gevolgen voor de opkomst en de gevoeligheid voor ziekten en plagen. Tevens is de trekkracht­behoefte een stuk hoger bij de najaarsgrondbewerking.

U vraagt zich misschien af hoeveel opbrengst verloren gaat door bodemverdichting. In een vierjarig onderzoek van Wageningen UR gaf rijden op lage bandendruk (0,4 bar in het voorjaar en 0,8 bar in de rest van het jaar) 4% hogere opbrengsten bij suikerbieten. Dit vergeleken met rijden op 0,8 bar (voorjaar) en 1,6 bar (rest van het jaar) en uitvoering van de werkzaamheden onder optimale omstandigheden. Berekeningen voor een 60-hectare-akkerbouwbedrijf toonden aan dat de extra investeringen om op lage druk te rijden een klein positief saldo opleveren. Je hebt dan wel de voordelen van extra werkbare dagen en een betere bodemstructuur. Meer werkbare dagen is voor de loonwerker een zeer belangrijk argument om op lage druk te rijden (zie figuur 2.2.5).

Figuur 2.2.5 De voordelen van rijden op lage bodemdruk.

Figuur 2.2.6 Bodemverdichting door transport van een last van 12 ton over een bewerkte bouwvoor. 100 = één keer rijden met 12 ton op 3 bar bandendruk (p). Een bandendruk van 0,75 bar geeft minder verdichting dan 3 bar. Bij 0,75 bar bandendruk geldt: in één werk­gang rijden met 12 ton geeft minder verdichting in de bouw­voor dan vier keer rijden met 3 ton (naar Rüdiger, 1989).

2.2.4 Eén werkgang

Werken in één werkgang is het beste voor de bodem. Figuur 2.2.6 laat twee interessante zaken zien. Allereerst dat lage bandendruk minder verdichting geeft dan hoge bandendruk. Ten tweede is te zien dat, bij een gelijke bandendruk, één keer rijden met een zware trekker van 12 ton de bouwvoor minder verdicht dan vier keer rijden met een lichte trekker van 3 ton. Deze uitkomst onderstreept dat de bandendruk en het aantal keren rijden het meest bepalend zijn voor de bouwvoorverdichting en niet het voertuiggewicht.

Enkele regels voor bodemvriendelijk rijden:

• werk onder gunstige omstandigheden. Op zand- en dalgrond kan enkele uren wachten na een regenbui al veel schade voorkomen;
• bandendruk in het voorjaar: 0,4 bar;
• bandendruk in de rest van het jaar: 0,8 bar;
• houd de bandendruk altijd beneden 1,5 bar om de ondergrond te sparen. Beter is systematisch onder 0,8 bar;
• kies brede banden of veel banden;
• combineer werkzaamheden tot één werkgang. Als twee keer bewerken echt nodig is, rijd dan de tweede keer in dezelfde richting op een halve spoorbreedte ‘versprongen’, zodat het gehele oppervlak één keer wordt bereden;
• sluit géén compromis tussen veld- en wegtransport (lage bandendruk in het veld en hoge bandendruk bij wegtransport);
• rijd niet meer dan strikt nodig is;
• RTK GPS geeft mogelijkheden het transport op vaste paden te leggen;
• gebruik de technische specificaties uit de bandenboekjes om het maximale uit uw banden te halen.

Figuur 2.2.7 Ideaal: gunstige omstandigheden, zaaibed maken en zaaien in één werkgang en rijden met een lage bandendruk.

2.3 Vaste spuitpaden in suikerbieten: meer werkbare dagen

Versie: mei 2019

Al jarenlang worden machines groter, breder en zwaarder. Dit geldt ook voor de spuitmachines. Bredere machines vragen om grotere spoorbreedtes. Zwaardere machines vragen om meer of bredere banden om een lage bandendruk te bereiken. Met vaste spuitpaden in suikerbieten kunt u bredere banden gebruiken, dit betekent meer werkbare dagen! Bij een 24-meter-spuit zal dit hooguit één procent opbrengst kosten.

Vooral na natte jaren groeit de belangstelling om bredere banden te monteren onder de zelf­rij­dende spuit of de trekker met de getrokken spuit. Een brede band in combinatie met een lage bandendruk betekent meer werkbare dagen. Dit kan het verschil zijn tussen op tijd en te laat spuiten!

Als men werkelijk bredere banden en een grotere spoorbreedte wil toepassen, is in bieten een systeem met vaste spuitpaden het meest geschikt.

2.3.1 Bieten kunnen compenseren

Het IRS heeft in het verleden onderzocht hoe goed bieten kunnen compense­ren. Het bleek dat een open plek in de rij gedeeltelijk gecompenseerd wordt door een hogere wortelopbrengst van de aan beide zijden naastliggende rijen. Ook de planten in de twee daar­naast liggende rijen kunnen zelfs compenseren.

2.3.2 Hoe vaste spuitpaden aanleggen?

Dit kan op diverse manieren. De meest simpele wijze is tijdens het zaaien geen rekening te houden met de geplande spuitpaden. Dit betekent geen extra tijdverlies en geen kans op fouten in het voorjaar. Met RTK GPS is de kans op fouten minimaal. Een iets geavanceerdere wijze is het element te legen, een element op te tillen (het zaait dan nog steeds) of de aandrijving van een element tijdelijk uit te schakelen, bijvoorbeeld door de ketting van het kettingwiel te halen. Dit kost in het voorjaar wat extra tijd, maar hier staat een geringe besparing op de zaaizaadkosten tegenover. Bij een spuit van 24 meter is dit 4,2% per hectare, afhankelijk van de zaadprijs en zaadhoeveelheid betekent dit globaal tussen 8 en 13 euro per hectare.

Weer iets geavanceerder is een systeem waarbij men de aandrijving per element elektrisch in en uit kan schakelen vanuit de cabine van de trekker.

De meest geavanceerde manier is een zaaimachine met een elektrische aandrijving per element. Men beschikt dan tevens over een elektronische controle of het element ook zaait. Bij een elektrische aandrijving kan men met behulp van een druk op de knop bepaalde elementen uitschakelen. Tevens heeft dit de mogelijkheid om de zaaiafstand in de vier gewasrijen naast de spuitpaden te verlagen van bijvoorbeeld 20 cm naar 18 cm. Dit heeft als voordeel dat de bieten in de rijen naast de spuitpaden minder exceptioneel groeien. Meerrijige oogstsystemen kunnen dan beter kopwerk leveren.

Let op: Wanneer u een element niet laat zaaien, is het spuitpad pas zichtbaar na opkomst.

2.3.3 Ervaringen in het buitenland

In Zweden heeft men het systeem onderzocht bij een rijenafstand van 50 cm en een afstand tussen de spuitpaden van 24 meter. De conclusie was dat de suikeropbrengst circa 1% lager was bij het systeem met spuitpaden.

In Duitsland was de suikeropbrengst 1,4% lager bij spuitpaden op 24 meter en minder dan 1% bij 32 meter.

2.3.4 Conclusie

Veel werkbare dagen vereist een relatief lage bandendruk. Lage bandendruk betekent bij steeds breder en zwaarder wordende machines bredere banden en grotere spoorbreedten. Als men kiest voor een systeem van spuitpaden in aardappelen en suikerbieten, betekent dit voor het laatste gewas waarschijnlijk een niet meetbaar opbrengstverlies. De genoemde onderzoeken in het buitenland gaan uit van spuitbreedtes van 24 meter. Bij een mechanisatiegraad waar de behoefte ontstaat naar grotere spoorbreedten is de spuit vaak breder, zodat het eventuele opbrengstver­lies evenredig geringer is. Dit opbrengstverlies is zeer snel terugverdiend als men in natte perioden toch op tijd kan spuiten en beter rooiwerk is te leveren. Als de spuitpaden systematisch met RTK GPS worden aangelegd, zijn deze ook te gebruiken voor transport om eventuele hierdoor veroorzaakte structuurschade op vaste plekken te leggen.

Aspecten van vaste spuitpaden in bieten:

• vereist een aangepaste mechanisatie;
• meer werkbare dagen;
• beperkt de insporing;
• eventueel zaaiafstand aanpassen naast spuitpaden;
• rijenafstand kan 50 cm blijven;
• minder rooiverlies doordat bieten niet in diepe sporen vallen bij het lichten;
• bij een afstand tussen de spuitpaden van 24 meter of meer is het eventuele suikerverlies hooguit 1 procent;
• op tijd kunnen spuiten kan een beter bestrijdingsresultaat tegen lagere kosten (minder bespuitingen) betekenen. Een eventueel opbrengstverlies is dan snel gecompenseerd.

3. Zaaien

3.1 Vroeg of laat zaaien?

versie: november 2022

Het IRS adviseert suikerbieten te zaaien zodra de grond bekwaam is, maar niet vóór 1 maart. Zo vroeg mogelijk zaaien levert geld op en vermindert de (kans op) schade door onder andere aaltjes en rhizoctonia. De extra risicoˈs van vorst zijn zeer gering.

3.1.1 Overwegingen

Het tijdstip van zaaien hangt voornamelijk af van de toestand van de grond. Of deze bekwaam is en zonder versmering en verdichting bewerkt kan worden, zal men met eigen ervaring en inzicht moeten beoordelen.

Een lage temperatuur bij de beginontwikkeling van de planten verhoogt de kans op schieten. Vuist­regel hierbij is dat meer dan veertig dagen met een maximumtemperatuur onder 12ºC later in het seizoen een schieterprobleem kan veroorzaken. De kans op een dergelijk aantal koude dagen is bij zaai in februari nog groot. Vanaf begin maart is de kans daarop kleiner, mits de ver­wachte maximumtemperatuur in de erop volgende periode van tien dagen niet te vaak onder de 12ºC blijft. Rassen met resistentie tegen rhizoctonia en/of bietencysteaaltjes zijn wat gevoeliger voor schieten. Let bij deze rassen extra goed op de weersverwachting bij vroege zaai en zorg voor een vlotte opkomst, onder andere door niet te diep te zaaien en een goed zaaibed klaar te leggen.

Vroeg zaaien kan betekenen dat de opkomst trager is door een lage temperatuur. Het is dan extra belangrijk om voor een goede conditie van het zaaibed te zorgen. Wordt op korte termijn na het zaaien hevige regen voorspelt, dan is het beter te wachten op percelen die gevoelig zijn voor korstvorming. Zaai ook niet te diep en neem eventueel een iets nauwere zaaiafstand (bijvoorbeeld 19 in plaats van 22 cm).

De risicoˈs op aantasting door kiemschimmels zijn door de bescherming door fungiciden in de pil gering. Zie voor meer informatie het gewasbeschermingsbulletin. Door het verbod op neonicotinoïden vanaf 2019 is de kans op schade door plaaginsecten in het beginstadium van de ontwikkeling groter dan voorheen. Bij ondiepe zaai is er een grotere kans op muizenschade. Houd daarmee rekening en bied zo nodig op tijd alternatief voer aan.

Andere ziekten (bijvoorbeeld bietencysteaaltjes en rhizoctonia) ontwikkelen zich juist pas later in het seizoen. Vroeg gezaaide bieten zijn dan verder in ontwikkeling en hebben al een zekere weerstand. In dat geval kan vroeg zaaien meehelpen deze ziekten goed te beheersen. Bij een droogtegevoelige grond is vroeg zaaien van belang om tijdig een diep wortelstelsel te krijgen.

3.1.2 Vroeg zaaien levert extra groei en dus financieel rendement op

Vroeg zaaien van de bieten leidt gemiddeld door de jaren heen tot extra groei en geeft daardoor een hogere financiële opbrengst. Met behulp van het groeimodel SUMO zijn de verbeteringen gekwantificeerd (zie tabel 3.1.1. en figuur 3.1.1.). Met dit groeimodel kan een opbrengstprognose berekend worden op basis van zaaidatum en dagelijkse weergegevens.

Tabel 3.1.1 Berekeningen met het groeimodel SUMO bij gemiddeld weer en een bietenprijs van €45,-.

Figuur 3.1.1 Invloed van zaaidatum op wortel- en suikeropbrengst, berekend met
SUMO op basis van gemiddeld weer. Elke dag uitstel van zaaien kost
in maart gemiddeld ruim 200 kg wortelopbrengst per dag. In april is
dat circa 375 kg per dag en in mei 600 kg per dag.

3.1.3 Geen extra vorstrisicoˈs bij vroeg zaaien

Jonge bietenplanten zijn net na opkomst het meest gevoelig voor vorst, vooral bij grote ver­schil­len tussen de dag- en de nachttemperatuur. Het aantal dagen met flinke vorst aan de grond (zie tabel 3.1.2.) neemt vanaf de tweede decade van maart tot ver in april bijna niet af. Dat betekent dat vroege zaai vanaf begin maart het risico op bevriezen van de bietenplanten weinig ver­hoogt, omdat het pakweg twee weken duurt voordat de bieten boven staan.

Tabel 3.1.2 Gemiddeld aantal nachten met temperaturen onder -3°C op 10 cm hoogte per decade (periode 1986-2005; bron: KNMI).

Er is dus geen reden om het zaaien uit te stellen vanwege vorstrisico. Probeer wel te vermijden dat in het vroege voorjaar de bovengrond los wordt gemaakt, daar dat bij nachtvorst een snelle afkoeling van de luchtlaag erboven bevordert. Dus niet schoffelen in perioden dat nachtvorst kan voorkomen.

3.2 Zaaimachines

versie: maart 2020

Vrijwel al het suikerbietenzaad wordt gezaaid met mechanische precisiezaaimachines. In sommige gevallen wordt een pneumatische zaaimachine gebruikt. Bij een pneumatische zaai­machine worden de zaadjes uit de zaadbak op de zaaischijf meegenomen met behulp van een onderdruk (vacuüm) of overdruk (Becker/Kongskilde Demeter Aeromat). Een mechanische zaaimachine gebruikt geen lucht, maar heeft zaaischijven die de zaadjes uit de zaadbak mee­nemen met behulp van gaatjes. De essentie van de werking van een pneumatische zaaimachine komt verder grotendeels overeen met die van een mechanische precisiezaai­machine.

Wanneer een pneumatische zaaimachine wordt gebruikt van het onderdrukprincipe, moet de luchtstroom naar het grondoppervlak of in de grond worden gericht via zogenaamde deflectoren.

3.2.1 Werking mechanische precisiezaaimachine

Twaalfrijige mechanische precisiezaaimachines zaaien het grootste deel van het areaal. Een zaaielement bestaat uit een aantal essentiële onderdelen, zie figuur 3.2.1 Het begint met een kluitenruimer om stenen en eventueel grove kluiten weg te schuiven. De voorlooprol dient om het zaaibed enigszins aan te drukken en is een onderdeel van de zaaidiepteregeling. Het zaaikouter dient een scherpe voor te maken, waar het zaadje in komt te liggen. Eén of meerdere aandrukrollen zorgen voor goed contact tussen zaad en grond om het voor kieming benodigde vocht bij het zaad te krijgen en het toedekken van het zaad met losse grond. Het zaaihuis, met een voorraadbak en een zaaischijf, zorgt voor het gedoseerd toestromen van het zaad naar de zaaivoor.

We kennen buitenvullers en binnenvullers. Buitenvullers hebben langzaam draaiende schijven met 36 tot 60 gaatjes, die de zaadjes meenemen uit de voorraadbak (zie figuur 3.2.1). Nieuwe machines zijn bij alle merken praktisch alleen nog maar binnenvullers. Deze machines zijn niet geschikt voor het verzaaien van naakt zaad. Ze hebben zaaischijven met vier tot acht cellen en hierbij is de omtreksnelheid van de zaaischijven praktisch gelijk én tegengesteld aan de rijsnelheid (zie figuur 3.2.2). Hierdoor valt het zaadje vrijwel zonder horizontale snelheid recht omlaag. Het zaadje verrolt in de zaaivoor minder snel dan bij de zaaischijven met veel cellen. IRS-onderzoek heeft aangetoond dat met binnenvullers de onderlinge plantafstanden regelma­tiger zijn en dat dit de oogstbaarheid van de bieten vergroot (betere kwaliteit kopwerk: minder te diep gekopte bieten en minder bladresten).

Figuur 3.2.1 Zaaielement van een buitenvuller met een schematische weergave van de werking van de onderdelen. (Bron: Kverneland Accord)

Figuur 3.2.2 Het zaaihuis van een binnenvuller met vijf cellen in de zaai-schijf. (Bron: Kverneland Accord) O=omtreksnelheid, R=rijsnelheid

Telkens moet er één zaadje worden meegenomen. Dit is alleen mogelijk wanneer de afmetin­gen van de cellen en de zaadjes met elkaar in overeenstemming zijn. Afstrijkers zorgen ervoor dat er slechts één zaadje in elke cel zit (bij sommige binnenvullers ontbreken afstrijkers). Uitwerpers verwijderen de zaadjes die niet zonder meer de cel verlaten.

De zaadjes moeten niet alleen op regelmatige onderlinge afstand komen te liggen, maar ook op goede diepte.

Drukrollen

Drukrollen zijn er in diverse uitvoeringen. Een conische drukrol met een rubberen Monoflex band of twee drukrollen in V-vorm geven over het algemeen de hoogste veldop­komst met de minste spreiding (figuur 3.2.3 en 3.2.4). De vingerdrukrol wordt vooral geadviseerd op droge, zware gronden.

Figuur 3.2.3 Monoflex drukrol. (Bron: Kverneland)

Figuur 3.2.4 Twee drukrollen in V-vorm.

Rijsnelheid

Het zaairesultaat wordt niet alleen bepaald door de perfectie en afstelling van de machine, maar ook door de rijsnelheid. De gewenste rijsnelheid is bij buitenvullers ongeveer 5 km per uur, bij binnenvullers tot ongeveer 7 km per uur. Wordt er sneller gereden dan 7 km per uur, dan kan de bedekking van het zaad onregelmatig worden door een onrustige loop van de zaaielementen (afhankelijk van de kwaliteit van het zaaibed). Ook kan het aantal missers toenemen, omdat het zaad onvoldoende tijd krijgt om in de cel te komen (afhankelijk van de zaaischijf en zaaiafstand; bepalend is in dit geval de omtreksnelheid van de zaaischijf). Bij binnenvullers kan het aantal missers toenemen bij een te lage rijsnelheid, omdat de centrifugaalkracht onvoldoende is om de cellen te vullen en/of gevuld te houden.

3.2.2 Onderhoud

Het onderhoud van de zaaimachine is een jaarlijks terugkerende klus. Het is echter noodzakelijk voor het goed blijven functioneren van de zaaimachine en daarom heeft het IRS in samenwerking met LandbouwMechanisatie een poster over het onderhouden en afstellen van de mechanische presiciezaaimachine gemaakt. Hij is tezamen met COSUN Magazine december 2012 door de abonnees ontvangen. De poster met tips over het onderhoud en afstellen van de zaaimachine vindt u hier: de poster.

Algemeen

Door een verkeerde afstelling of slijtage van onderdelen, zoals afstrijkers, uitwerpers, zaai­schij­ven en dergelijke, kunnen zaadjes beschadigen. Controleer deze onderdelen dan ook regelmatig en vervang ze wanneer slijtage is opgetreden. Verder is het van groot belang dat de cellen in de zaaischijven schoon zijn in verband met de vulling.

Begin met het schoonmaken van de machine. Controleer lagers, kettingen, markeurs en schar­nierpunten. Ze moeten soepel en zonder speling bewegen. Bij meerdere aandrijfwielen kan verschil in bandendruk een verschil in zaaiafstand tussen elementen geven.

Indien de zaaimachine voorzien is van een zogenaamde doorzaai-inrichting, let er dan op dat de snijschijven scherp zijn.

Alles op een lijn

Zorg dat de afzonderlijke onderdelen van de elementen in elkaars verlengde staan. Toedek­organen die niet midden boven het zaad lopen, geven geen juiste toedekking van het zaad. Let erop dat de zaaielementen haaks ten opzichte van de bevestigingsbalk staan. Vooral bij verticaal opklapbare delen krijgen de buitenste elementen tijdens het transport soms grote schok­ken. Controleer de rijafstand, meet deze tussen de punten van de kouters.

Zaadbreuk

De afstand tussen afstrijkrol en zaaischijf moet bij de Monozentra 0,7 mm zijn en bij de Hassia Exakta 1,45 mm (beide met een speling van 0,1 mm). Meet dit op vier plaatsen aan de omtrek van de schijf. Soms hebben machines te kampen met zaadbreuk. De oorzaak is een te krappe of te ruime afstand tussen afstrijkrol en zaaischijf. Bij de Monozentra kan dit al optreden bij een afstand van <0,6 mm.

Zaaischijven

De zaaischijf zorgt voor de afstand tussen de planten in de rij, door de omtreksnelheid en het aantal cellen ten opzichte van de rijsnelheid. Ook zorgt de zaaischijf ervoor dat er op elke plaats één zaadje en dus één plant komt. Het contact met het zaad en het continu draaien van de schijven betekent dat ze kunnen slijten. Een versleten zaaischijf kan leiden tot meer dubbelen of meer missers, soms in combinatie met pilbreuk. Het effect hiervan staat beschreven in paragraaf 3.2.4 ˈHet effect van goede zaaischijvenˈ.

Schijven van buitenvullers, zoals de Monozentra en Hassia Exakta, kan men zelf niet keuren; de meting van de diepte van de cellen vereist precisieapparatuur. Stuur deze op naar het IRS, zie paragraaf 3.2.3 ˈHet keuren van zaaischijvenˈ. Bietentelers en loonwerkers kunnen de zaaischijven van binnenvullers, zoals van de Monopill, zelf controleren (zie figuur 3.2.5). De celgrootte bepaalt in eerste instantie of elke cel wordt gevuld met precies één zaadje. De celdiameter is te contro­leren met een een­vou­dige meetstift. Het principe is heel eenvoudig: past de stift met het smalle gedeelte in de cel, dan is de cel te groot. Deze meetstift wordt bij de machine geleverd. Mocht u niet meer be­schik­ken over een dergelijke stift, dan kunt u een nieuwe meet­stift aan­vragen bij de importeur of de schijven opsturen naar het IRS.

Figuur 3.2.5 Met een speciaal meetstiftje zijn de schijven van de Monopill te controleren. (Bron: Kverneland Accord)

Als volgens deze meetmethode de schijven nog goed zijn, dan moet de schijf gecontroleerd worden op slijtage, zie figuur 3.2.6.

Figuur 3.2.6 Drie schijven van de Kverneland Monopill. De linker schijf vertoont geen slijtage, de middelste heeft een putje van 1,5 mm. De rechter schijf heeft een putje van 2,5 mm en kan men beter vervangen.

Bij de Monopill is een 4-mm-zaaischijf aan te bevelen.

Speling van het lager van de as waarop de zaaischijf is bevestigd, heeft een nadelige invloed op een goede cel­vulling. Bij het monteren van de zaaischijf moeten de letters op de zaaischijf zichtbaar blijven. De Monopill heeft een kunststof uitstrijker. Deze rust met wat druk tegen de zaaischijf. Bij slijtage wordt deze druk minder. Wanneer deze zo ver is versleten dat ze tegen de afdekplaat rust en praktisch vrijloopt van de zaaischijf, is het zaak de uitstrijker te vervangen.

Bij de Kleine Unicorn moet een staafje van 5,0 mm in de cel passen, een afwijking van 0,1 mm mag nog. Hierbij gelden twee voorwaarden: de zaaischijf moet gemonteerd zijn en het staafje moet in de richting van het midden van de zaaischijf wijzen, dus als het ware schuin ten opzichte van de cel. Als dit niet past, moet de storing verholpen worden. De Unicorn heeft een uitwerpplaatje. Dit moet zo ingesteld worden dat het nét vrijloopt van de zaaischijf.

Bij de Meca 2000 van Monosem moet men de cellen controleren met een schuifmaat. De diameter moet 5,5 mm (speling: 0,1 mm) zijn. In het zaaihuis zit een borsteltje dat eventuele vastzittende zaden verwijdert. Dit is nastelbaar, bij slijtage moet men de borstel iets naar buiten verplaatsen.

Bij de Monozentra kan na langdurig gebruik van pillenzaad een slijtgroef in het zaai­huis ontstaan, zie figuur 3.2.7. Kleinere zaden kunnen op den duur zo eerder de cel verlaten, zodat de zaden op een onregelmatige afstand komen te liggen. Deze groef vullen met vloeibaar staal is een lastige klus, omdat het moeilijk hecht aan het zaaihuis. Een betere oplossing is een zaaistrip te (laten) monteren. Het huis moet hiervoor eerst afgedraaid worden om ruimte te maken voor de strip. De Hassia Exakta kent dit probleem van de slijtgroef niet.

Figuur 3.2.7 Bij dit zaaihuis is een slijtgroef zichtbaar.

Zaaidieptecontrole

Controleer de zaaidiepte door de elementen op een vlakke vloer en de wielen op een verhoging te plaatsen, zie figuur 3.2.8.

Figuur 3.2.8 Voor de juiste zaaidiepte controleert men alle elementen afzonderlijk.

Kies een instelling van de zaaidiepte waarbij de kouters de vlakke vloer net niet raken. Als het verschil tussen de elementen groter is dan vijf millimeter, probeer dan eerst de oorzaak op te zoeken. Soms is enige speling in de bevestigingspunten van het element aanwezig. Gebruik deze om de elementen gelijk te zetten. Ook slijtage van zaaikouters kunnen afwijkende zaai­diepten veroorzaken. Soms is verschil in zaaidiepte tussen afzonderlijke elementen niet te verhelpen. Een handige oplossing is dan een verstelbare aanduiding van de zaaidiepte, zodat alle elementen precies gelijk gezet kunnen worden, zie figuur 3.2.9.

Figuur 3.2.9 Een verstelbare aanduiding van de zaaidiepte.

Kouters

Kouters moeten scherp zijn. Dit bevordert een goede plaatsing van het zaad. In een smalle zaai­voor verrolt het zaadje minder, waardoor de onderlinge plantafstand regelmatiger is. In een smalle zaaivoor heeft het zaadje ook een beter contact met de vochtige ondergrond. Dit is gun­stig voor een snelle en hoge veldopkomst.

Figuur 3.2.10 Links een scherp kouter met de juiste druppel­vorm, rechts een versleten kouter.

De onderzijde van het kouter heeft een soort druppelvorm, vier millimeter breed en vijf millimeter hoog. Wanneer door bijvoorbeeld niet-kerende grondbewerking (eventueel in combinatie met een groenbemester) veel gewasresten op het perceel aanwezig zijn, dient men de zaaimachine met schijfkouters uit te rusten om stropen te voorkomen (figuur 3.2.11). Ook wordt aanbevolen om de toestrijker te vervangen door een of twee schijfjes (figuur 3.2.12).

Figuur 3.2.11 Het monteren van een schijfkouter voorkomt stropen op percelen met veel gewasresten.

Figuur 3.2.12 Twee schijfjes die dienen als toestrijker. Op percelen met veel gewasresten aan de oppervlakte voorkomt dit stropen.

3.2.3 Het keuren van zaaischijven

Een goed werkende zaaischijf is een eerste vereiste voor goed zaaiwerk. Slijtage en bescha­digingen aan de schijven kunnen het zaaibeeld sterk benadelen. Bietentelers en loonwerkers kunnen al enige jaren de zaaischijven van de bietenzaaimachine laten keuren door het IRS, zie figuur 3.2.13.

Figuur 3.2.13 Verloop van het aantal goed- en afgekeurde zaaischijven door het IRS.

Het IRS heeft de indruk dat er nog flink wat zaaimachines van het type buitenvuller worden gebruikt voor het bieten zaaien, waarvan niet regelmatig (eens per vier jaar of iedere 250 hectare) de zaaischijven worden gekeurd. Zaaischijven van binnenvullers kan men vaak gemakkelijk zelf keuren, zie paragraaf 3.2.2 ˈOnderhoudˈ. Op verzoek keurt het IRS deze schijven ook.

De celgrootte bepaalt in eerste instantie of elke cel wordt gevuld met precies één zaadje.

De test geeft uitslag over wel of niet meer geschikt zijn van de zaaischijven voor het verzaaien van bietenzaad. Het IRS voorziet de gekeurde schijven van een keurmerk, met daarbij vermeld het jaartal van keuring. Het keurmerk geeft aan of de schijf goed- dan wel afgekeurd is. De inzender van de zaaischijven ontvangt een keuringsrapport.

Om een indruk te krijgen van de zaaischijvenkeuring, kunt u op de website van Boerderij de fotoreportage ˈZaaischijvencontrole voor goede start nieuwe groeiseizoenˈ bekijken.

Figuur 3.2.14 Een micrometer meet de celdiepte van de schijf.

De keuring is gratis, als de volgende voorwaarden worden nageleefd:

• de inzender van de schijven betaalt de verzendkosten;
• nummer de schijven zodat u weet uit welk element ze komen;
• stuur alleen zeer goed gereinigde schijven en uitwerpers op;
• schijven aanbieden in een stevige verpakking, zorg dat ze niet kunnen beschadigen tijdens het transport;
• op en in de verpakking duidelijk naam, straat, postcode, woonplaats en telefoonnummer van de afzender vermelden.

Zaaischijven insturen kan jaarlijks van begin november tot eind januari. Houd de berichtgeving in de gaten voor de exacte data voor het komende seizoen.

De schijven kan men sturen naar:

IRS t.a.v. Zaaischijvenkeuring

p.a. Cosun innovation center

Kreekweg 1

4671 VA Dinteloord

3.2.4 Het effect van goede zaaischijven

Het contact van de zaaischijf met het zaad en het continu draaien van de schijven betekent dat ze kan slijten. Een versleten zaaischijf kan leiden tot meer dubbelen, meer missers of pilbreuk, afhankelijk van het type zaaimachine. Dit verslechtert de kwaliteit van het zaaien: meer dub­bele planten, meer missers en een grotere variatie in plantafstand. Belangrijk is dus te zorgen dat de zaaischijf aan de daarvoor gestelde normen voldoet. Hiervoor kunnen de zaaischijven naar het IRS worden opgestuurd voor de zaaischijvenkeuring, zie paragraaf 3.2.3.

Demonstratie ˈZaaischijvenˈ op Beet Europe 2010

Op het terrein van Beet Europe 2010 lag een demonstratie van het effect van goed- en afgekeur­de zaaischijven. De zaaischijven waren van het type Monopill (figuur 3.2.15). In een twaalfrijige zaaimachine werden zes goedgekeurde en zes afgekeurde zaaischijven gemonteerd. De afge­keurde zaaischijven hadden elk slechts één of twee cellen (van de in totaal vijf) waar de paspen doorheen viel. Van alle 42 rijen op het demonstratieveldje is de afstand van plant tot plant gemeten en het aantal dubbelen en missers genoteerd.

Figuur 3.2.15 Twee van de gebruikte zaai­schijven op de demonstratie bij Beet Europe 2010. De zaai­schijven van het type Monopill zijn afgekeurd als het smalle gedeelte van de meegeleverde paspen door één of meer cellen van de schijf heen kan steken (bovenste schijf). Bij een goedgekeurde schijf blijft de paspen in de cel steken (onderste schijf). Het verschil is een fractie van een millimeter.

Het resultaat was een grotere variatie in afstand tussen de planten en significant meer missers bij de afgekeurde zaaischijf (figuur 3.2.16). Door de onregelmatigere stand wordt het goed koppen bij de oogst ook moeilijker (figuur 3.2.17). Het kopmes van de bietenrooier heeft tijd en daardoor ruimte tussen twee opeenvolgende planten nodig om zich goed af te stellen. Bij gemiddelde rooisnelheden is dit een fractie van een seconde. Wanneer de planten onregelmatig staan, gaat de kwaliteit van het kopwerk variëren. Bij planten die te dicht op elkaar staan, zoals in figuur 3.2.17 op de rechter foto, is de kans groot dat één of zelfs beide planten niet optimaal worden ge­kopt.

Figuur 3.2.16 Fotoˈs van de demonstratie ˈZaaischijven 2010ˈ in Lelystad, genomen in juni: links het resultaat van het zaaien met goedgekeurde en rechts met afgekeurde schijven van de Monopill. Bij de drie goedgekeurde zaaischijven was de plant­afstand homogener en waren er minder missers. Bij de afgekeurde zaaischijven nam het aantal missers sterk toe.

Figuur 3.2.17 Foto van de demonstratie in oktober ˈZaaischijven 2010ˈ in Lelystad. Links staan de bieten op 22 cm en rechts op 15 cm. Bij versleten zaaischijven nam de variatie in plantafstand toe. De bieten stonden onregelmatiger. Dit beïnvloedt de kwaliteit van het kopwerk. Voor een goede oogst­kwaliteit is een regelmatig gewas belangrijk.

Overige typen zaaimachines

Ook de zaaischijven van andere typen zaaimachines zijn aan slijtage onderhevig. Zo kunnen de cellen van de buitenvullers (Hassia Exakta en Monozentra) uitslijten, hierdoor neemt de kans op dubbelen en breuk van de pil toe. Wanneer stukjes van de afgebroken pil worden gezaaid, neemt ook het aantal missers toe. Bij andere binnenvullers, zoals bijvoorbeeld de Kleine Unicorn, neemt bij slijtage de grootte van de cellen toe en daardoor ook het aantal dubbelen sterk toe (figuur 3.2.18 en 3.2.19).

Figuur 3.2.18 Links een goedgekeurde en rechts een afgekeurde zaaischijf van de Kleine Unicorn.

Figuur 3.2.19 Door slijtage aan de zaaischijven neemt de kans op dubbelen toe.

3.3 Zaaidiepte

versie: maart 2020

Precisiezaai vereist een prima zaaibed; vlak, niet te grof maar ook niet te fijn, met een egale dikte van 3-4 cm op een vlakke, bezakte ondergrond met zo min mogelijk wielsporen. Een juiste zaaidiepte is zeer belangrijk. Bietenzaad hoort op de vaste ondergrond te liggen, bedekt met 1,5 à 2 cm losse grond. Naarmate men later zaait en de grond zwaarder is, moet de bedekkings­hoogte iets groter zijn, 2 à 3 cm. In een los of te diep los gemaakt zaaibed zaait men gemakke­lijk te diep. Als noodmaatregel kan men de kluitenruimer gebruiken om een beetje losse grond opzij te schuiven. Met de toestrijkers kan meer of minder losse grond op het zaad gebracht worden. Maak gebruik van de mogelijkheden die de zaaimachine biedt.

Een scherp zaaikouter maakt een smalle scherpe zaaivoor, die een goede plaatsing van het zaad bevordert.

De onderstaande figuur (3.3.1) geeft een beeld van de ideale ligging van het zaad. Ook toont dit dat een goede vlakligging van de UonderkantU van het zaaibed van groot belang is en dat insporing tot het minimum beperkt moet worden.

Figuur 3.3.1 Een tekening van het ideale zaaibed.

Controleer tijdens het zaaien regelmatig de volgende aandachtspunten:

• zaaidiepte
• zaaiafstand en zaairegelmaat¹
• zaaisnelheid
• afstand tussen de aansluitrijen
• zaadvoorraad in de zaadbakken
• bedekken en aandrukken van het zaad
• losse bovenlaag
• verstopping kouters

De werkelijke zaaiafstand kan afwijken van de tabel op de machine. Negatieve wielslip van een aandrijfwiel kan hiervan een reden zijn.

De slip wordt groter naarmate het zaaibed losser is. Bijvoorbeeld bij zandgronden als de kopakkers geploegd zijn zonder vorenpakker en het perceel met vorenpakker. Bij twaalf- of meerrijige machines zijn er vaak meerdere aandrijf­wielen. Als de buitenste aandrijfwielen niet in een trekkerspoor lopen en de binnenste aan­drijfwielen wel, dan kan er verschil in wielslip en dus verschil in zaaiafstand bestaan. Een andere mogelijkheid is een verkeerde bandspanning van het aandrijfwiel. Het geheel kan gemakkelijk leiden tot een afwijking van 10%, zeg maar 2 cm. Bij elektrisch aangedreven zaaimachines speelt bovenstaande problematiek geen rol.

3.4 Zaaiafstand en standdichtheid

versie: november 2022

Uit onderzoek van het IRS in de jaren 1997, 1998 en 1999 bleek dat de standdichtheid in het traject van 55.000 tot 105.000 planten per hectare niet van grote invloed is op de suiker- en wortelopbrengst en, bij de toen geldende bieten- en zaadprijs, op het saldo van de bietenteelt (zie tabel 3.4.1). Met een bietenprijs van 45 euro is de financiële opbrengst berekend. Het saldo is, met aftrek van de kosten voor bietenzaad, met een bietenzaadprijs van 225 euro per eenheid anno 2022 berekend.

Tabel 3.4.1 Plantaantal, wortelopbrengst, suikergehalte, suikeropbrengst, grondtarra en saldo per zaaiafstand. Gemiddelden van acht proeven in de periode 1997-1999, uitgedrukt in verhoudingsgetallen, waarbij de uitkomst bij 84.000 planten/ha = 100

Bij hogere plantaantallen daalt de externe kwaliteit (grondtarra neemt toe) en stijgt de interne kwaliteit (suikergehalte). De wortelopbrengst, suikeropbrengst en het saldo bereiken de hoogste waarden tussen de 62.000 en 84.000 planten per hectare. Op basis van de huidige verrekening is het saldo licht verschoven; de lagere kosten voor zaaizaad leiden op basis van de acht proeven tot een iets hoger saldo bij een zaaiafstand van 26 centimeter. Het saldo wordt ook beïnvloedt door de verschillende opkomstpercentages in de proeven.

Om het optimum te bepalen zijn van alle behandelingen uit het bovengenoemde onderzoek de berekende saldoˈs uitgezet tegen de plantaantallen (figuur 3.4.1). Het optimum lag bij ongeveer 72.500 planten per hectare. Voor zand- en dalgrond lag het optimum iets hoger.

Figuur 3.4.1 De relatie tussen het saldo als verhoudingsgetal en het plantaantal.

Op basis van dit onderzoek en van ervaringen in de praktijk is het algemene advies: streef naar een homogeen plantbestand tussen 70.000 en 90.000 per hectare. Het gewenste aantal planten verschilt per perceel binnen de aangegeven range. Factoren die hierop van invloed zijn:

• zaaitijdstip. Bij vroege zaai zal het advies iets hoger liggen dan bij late zaai;
• perceelsomstandigheden. Weet een teler welke veldopkomst hij kan verwachten, dan kan het advies daarop worden aangepast. Als dat niet goed te voorspellen is (bijvoorbeeld als het niet zijn eigen grond is), dan zal voor de zekerheid een plantaantal in de bovenste range van het advies gekozen moeten worden;
• onkruiddruk, bladbedekking. Op percelen met een hoge onkruiddruk is een hoger plant­aantal gewenst;
• risicoˈs van insectenschade (o.a. door voorvrucht). Deze kan invloed hebben op wegval van planten (bijvoorbeeld door emeltenschade na een graszaadteelt). Streef in die gevallen een hoger plantaantal na;
• weersomstandigheden voor en na de zaai en zaaibedkwaliteit. Bij ongunstige omstandig­heden een hoger plantaantal nastreven dan bij gunstige omstandigheden.

De benodigde zaaiafstand is te berekenen met de formule:

zaaiafstand = 20.000 × verwachte veldopkomst (%) / gewenst plantaantal.

Wanneer men zeker is van een gebruikelijke veldopkomst (80% of hoger), kan met een zaaiafstand van 23 cm een plantaantal van 70.000 behaald worden. Is de verwachte veldopkomst lager (70%) en wil de teler een plantaantal van 80.000 planten, dan zal hij een zaaiafstand van 18 cm moeten gebruiken. Het is echter altijd beter om de oorzaken voor een lage veldopkomst weg te nemen dan om de lage veldopkomst te compenseren door nauwer te zaaien. In het laatste geval zal het gewas onregelmatiger zijn en meer gaten vertonen.

3.5 Overzaaien of niet overzaaien

versie: december 2022

De opkomstperiode is elk jaar opnieuw een spannende aangelegenheid. Tel regelmatig de opkomst en beoordeel de regelmaat van de stand van de bieten. Om eventuele verschillen in zaaimachine-elementen te constateren, gaat men als volgt te werk: zet diagonaalsgewijs op het perceel een aantal telstroken uit van tien meter rijlengte en het aantal rijen van de gebruikte zaaimachine. Het gemiddeld aantal planten per tien meter rij vermenigvuldigd met 2000 geeft het plantaantal per hectare. Doe dit tijdens de opkomst om de dag en daarna wekelijks. Men krijgt dan een betrouwbaar beeld van de standdichtheid en weet of er nog planten bijkomen of juist planten wegvallen. Hierbij kan de temperatuursom als leidraad dienen.

Temperatuursom = som van (dagelijkse gemiddelde etmaaltemperatuur - 3) vanaf zaaien, waarbij negatieve waarden niet worden meegeteld

Gemiddeld is de 50%-opkomst bereikt bij 90 graaddagen. Bij een gemiddelde etmaaltempe­ra­tuur van 12°C is de opkomst na 90/(12-3) = 10 dagen.

Met behulp van de applicatie ˈ(Over)zaai, opkomst en groeiˈ kan iedereen zijn of haar eigen zaaidatum invoeren en laten berekenen wanneer de opkomst- en groeipuntsdatum bereikt worden.

Behalve het plantaantal per hectare speelt ook de plantverdeling een belangrijke rol. Met een plantaantal van 40.000 à 50.000 per hectare kan nog een redelijke opbrengst per hectare worden gehaald, als deze planten regelmatig over het veld verdeeld zijn. Men moet dan ook niet te snel tot overzaaien besluiten. Wanneer de verwachte hogere opbrengst bij overzaaien alleen als surplussuiker (tegen wereldmarktprijs) kan worden afgezet, is overzaaien nog minder zinvol. De extra kosten bedragen, afhankelijk van de keuze van het zaaizaad, de grondbewerking en de onkruidbestrijding, 200 tot 350 euro per hectare. Vooral wanneer laat wordt overge­zaaid, is er sprake van een korte groeiperiode met als gevolg een aanzienlijke opbrengstderving. Bij de afweging overzaaien of niet overzaaien, dient men naar de oorzaak van de slechte opkomst te kijken en na te gaan of er nog kansen op herstel zijn.

Wanneer er te ondiep gezaaid is en er daardoor zaden nog niet gekiemd zijn, kan na regen nog wel herstel optreden. Wanneer er sprake is van vreterij, moet men nagaan of aan dit uitdun­ningsproces al een einde is gekomen of niet. Bij nachtvorst-, hagel- en stuifschade moet worden nagegaan of het groeipunt wel of niet dood is. Zo niet, dan zijn er nog kansen op herstel. Als er sprake is van een harde, droge korst treedt er vaak na regen en hoge temperatuur een verbete­ring op in de opkomst. De korst moet dan niet al te dik zijn. Als men besluit om de korst mechanisch te breken, dan moet dit ˈs ochtends vroeg gebeuren met een lage rijsnelheid. Er zijn verschillende mogelijkheden om dit te doen. Volveldsrollen met cambridgerollen of gladde rollen raden we af. De drukverschillen over de werkbreedte zouden plantjes kunnen beschadigen op plekken met hoge druk of geen effect hebben op plekken waar de korst niet geraakt wordt. Dieptewiel­tjes (Farmflexbandjes) van schoffelapparatuur kunnen redelijk goed werk leveren.

De beste uitvoering van korstbreekapparatuur bij een proef in 1992 is te zien op figuur 3.5.1. De pijl geeft het element aan. Het bestond uit een velg van een kruiwagenwiel met daarop stukken hoekijzer gelast.

Goede praktijkervaringen zijn er ook met de elementen van de zaaimachine, waarbij het kouter is verwijderd. Tevens zijn er ook ervaringen opgedaan met een wiedeg. Dit heeft een positief effect zolang de korst niet te dik is.

Als de groei van de bieten reeds zover is dat de eerste bieten reeds boven staan, is men eigen­lijk te laat. Een vrij groot gedeelte van de plantjes zit dan waarschijnlijk al in de korst en zal een bewerking niet overleven. Is men er wat vroeger bij, de planten staan nog niet boven en de grootste planten zitten nog onder in plaats van in de korst, dan kan het voordelig zijn om de korst te breken. Pas er wel voor op dat de korst niet gaat schuiven maar alleen breekt, zeker als de kiemen al in of tegen de korst zitten. Een schuivende korst kan de bieten die erin vastzitten afbreken. Dit is enigszins te regelen door de druk op de wieltjes en de rijsnelheid te variëren. Een stukje proberen met een bepaalde afstelling en dan controleren is de beste werkwijze. Een beregening van circa 15 mm met een niet te grove druppel kan het bietenplantje ook net door de korst helpen. Hierover staat meer informatie in paragraaf 4.15.1.

Figuur 3.5.1 Verschillende uitvoeringen van apparatuur om een korst te breken. Bij een proef in 1992 gaf het aangegeven element de beste resultaten; veel haarscheuren in de korst zonder beschadiging van de kiemplantjes.

De beslissing tot het al of niet overzaaien, moet men niet onnodig lang uitstellen. Hierbij moet men rekening houden met het zaaitijdeffect en onderscheid maken of het perceel in de Flevo­polders of elders ligt. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat bieten op gronden in de Flevo­polders meer kunnen compenseren. Overzaaien na 26 mei of bij plantaantallen boven de aantal­len die zijn genoemd in tabel 3.5.1, is niet rendabel. Wanneer bijvoorbeeld op 8 april is gezaaid en op 28 april wordt overwogen om over te zaaien, dan is het kritieke plantaantal 40.000 per hectare. Voor de Flevopoldergronden geldt dat het kritische plantaantal, ongeacht de zaaidatum en overzaaidatum, ruim 10.000 planten per hectare lager is dan genoemd in tabel 3.5.1 Dit is bepaald op basis van PPO-agv-onderzoek en berekening met SUMO. Is het plantaantal op dat moment hoger, dan is het niet rendabel om over te zaaien.

Tabel 3.5.1 Maximaal aantal planten per hectare (×1000) waarbij overzaaien nog rendabel is bij verschillende combinaties van zaai- en overzaaidata. Uitgangspunten voor de onder­liggende berekeningen zijn: een gemiddelde bietenopbrengst van 87 ton per hectare en een suikergehalte van 17% bij een zaaidatum van 9 april; kosten van overzaai 275 euro per hectare, een bietenprijs van 45 euro per ton en geen surplus­bieten. Voor een speci­fie­kere berekening wordt verwezen naar het teeltbegeleidingsprogramma de applicatie ˈhttps://www.irs.nl/alle/applicaties/applicatie-overzaai-opkomst-en-groeiˈ.

(Bron: IRS - Groeimodel SUMO en teeltbegeleidingsprogramma Betakwik; PPO-agv: A.L. Smit, 1986: Overzaaien van bieten).

3.6 Horizontale bieten

versie: maart 2020

3.6.1 Inleiding

Soms groeien bieten horizontaal in plaats van verticaal. Als het worteltje van het kiemplantje zijn weg zoekt naar beneden, kan het zijn dat dit niet direct gebeurt, maar eerst een stukje horizontaal gaat. Uit onderzoek blijkt de vorm van het kouter, het weer na het zaaien en de zwaarte van de grond van invloed te zijn. Het kouter kunt u vervangen, het weer en de zwaarte van de grond niet.

In droge zomers zullen horizontaal of scheef gegroeide bieten achterblijven in groei. Bij de oogst is goed kop- en ontbladerwerk onmogelijk. Een opbrengstderving van enkele honderden euroˈs per hectare is dan niet uitgesloten.

Figuur 3.6.1 Horizontaal groeiende bieten. Op het rechtse plaatje is de pil nog zichtbaar onder de biet.

3.6.2 Veldonderzoek

In 1999 en 2000 heeft het IRS veldonderzoek uitgevoerd naar de invloed van de vorm van het zaaikouter op de horizontale groei van suikerbieten (figuur 3.6.1) op zavelgronden met een lutum­gehalte van 10 tot 21%. Het betrof een twaalfrijige zaaimachine van het merk en type Hassia Exakta-S. Er zijn twee typen kouters onderzocht: een type met een verwisselbaar mes (fuguur 3.6.2) en een type uit één geheel (figuur 3.6.3). Elk type kouter was op zes elementen gemonteerd. Het verwisselbare mes had een dikte van circa twee millimeter en stak circa twee centimeter onder het kouter uit. Het kouter uit één geheel was min of meer gelijk aan het eerste kouter, maar dan zonder verwisselbaar mes.

3.6.3 Invloed op horizontale bieten

De vorm van de kouters, het weer na het zaaien en de grondsoort hadden een invloed op de horizontale groei van de bieten.

Figuur 3.6.2 Het kouter met een verwisselbaar mes. Figuur 3.6.3 Het kouter uit één geheel.

3.6.3.1 Kouters

Er bleek een duidelijk verschil in horizontale groei tussen de bieten die gezaaid waren met het element met het ene type kouter en het element met het andere type. Het kouter uit één geheel verminderde de horizontale groei met ongeveer tweederde ten opzichte van het kouter met een verwisselbaar mes. Gemiddeld over beide jaren veroorzaakte het kouter uit één geheel 3,7% horizontale bieten en het kouter met verwisselbaar mes 10,6%.

3.6.3.2 Het weer na het zaaien

Ook was een duidelijk jaareffect aanwezig. Dit had te maken met het weer na het zaaien van de bieten. In 1999, met gemiddeld 11,3% horizontale bieten, bleef het ruim een week droog na het zaaien. In 2000 is het de dag nadat het zaaien klaar was, gaan regenen. Dit heeft zes dagen lang geduurd, met als gevolg duidelijk minder horizontaal of scheef gegroeide bieten, namelijk gemiddeld 3,2%.

3.6.3.3 Iets meer op zware zavelgronden

Het verschijnsel van horizontale bieten leek ongeveer drie keer zo sterk op te treden op lichte zavelgronden (lutumgehalte 10-15%) dan op zware (lutumgehalte 18-21%) of enigszins moeilijk bewerkbare zavelgronden.

3.6.4 Verklaring

De verklaring lijkt te zijn dat het kouter met het verwisselbare mes een gleuf maakt net onder de zaaivoor. De gleuf heeft de breedte van het mes (ongeveer 2 mm) en is, afhankelijk van de slijtage van het mesje, tot maximaal 2 centimeter diep. Deze gleuf is te smal voor het zaadje om erin te vallen. Vooral bij een slechtere structuur en sterk drogend weer na het zaaien, is het goed denkbaar dat de wand van de gleuf verhardt. Het is dan voor het worteltje moeilijk om direct naar beneden te gaan.

3.6.5 Vervang de kouters

De machine Hassia Exakta-S is uit de productie genomen. Toch draaien er in de praktijk nog vrij veel van dergelijke machines, voornamelijk bij telers die zelf zaaien en wat minder bij loonbedrijven. De Hassia Betasem is een machine die slechts op beperkte schaal gebruikt wordt voor het zaaien van suikerbieten. Voor beide typen zaaimachines geldt het advies om de kouters met een verwisselbaar mes te vervangen door kouters uit één geheel en de kouters met een verwisselbaar mes niet meer te gebruiken.

4. Bemesting

4.1 Inleiding

Versie: maart 2020

CONTACTPERSOON: ANDRÉ VAN VALEN

Bemesting in suikerbieten vindt plaats om ervoor te zorgen dat het gewas gedurende het groeiseizoen over de juiste en in voldoende mate aanwezige voedingsstoffen beschikt zodat het voorspoedig kan groeien, op tijd is volgroeid en bij de oogst een gunstige samenstelling heeft. Zowel een tekort als een overmaat aan bepaalde nutriënten is nadelig en belemmert de groei. De bemes­ting moet daarom goed op de behoefte van het gewas worden afgestemd. Het uitgangspunt daarbij is de reeds in de bodem aanwezige nutriëntenvoorraad die gedurende het seizoen voor het gewas beschikbaar komt. Het afstemmen van de bemestingsgiften op de behoefte van het gewas is alleen mogelijk op basis van gegevens van grondonderzoek. Op basis van de bodemvoorraad kan jaarlijks een passend bemestingsplan opgesteld worden.

Om bieten voorspoedig te laten groeien, is een goede vocht- en zuurstofhuishouding van de grond noodzakelijk. Verdichte lagen in de bouwvoor als gevolg van berijden onder natte omstandigheden of een slechte ontwatering kunnen tot gevolg hebben dat de in de bodem beschikbare of toegediende nutriënten onvoldoende worden benut.

Veel informatie in dit hoofdstuk is ontleend aan het Handboek Bodem en Bemesting; zie www.handboekbodemenbemesting.nl.

Gebreksziekten

De oorzaken en gevolgen van gebrek aan diverse nutriënten zijn, voorzien van illustraties, beschreven in de applicatie ˈZiekten en plagenˈ (www.irs.nl).

4.2 Opname van nutriënten

Versie: april 2024

Een suikerbiet neemt het grootste gedeelte van de benodigde voedingsstoffen (of: nutriënten) op uit de bodem. Deze nutriënten zijn in opgeloste vorm in het bodemvocht aanwezig. Nutriënten kunnen een positieve (kation) of negatieve (anion) lading hebben. Kalium (K⁺) en calcium (Ca²⁺) zijn voorbeelden van kationen. Stikstof heeft in een opgeloste vorm een negatieve lading: nitraat (NO₃^-), maar kan ook met een positieve lading voorkomen in de vorm van ammonium (NH₄⁺). De opname van nutriënten vindt via de wortels plaats. Dit kan passief of actief gebeuren. Een passieve opname vindt middels de opname van water plaats en vraagt geen energie van de plant. Een actieve opname van nutriënten gebeurt met behulp van een pompmechanisme en kost wel energie. De wijze van opname is afhankelijk van het nutriënt. Calcium en borium worden met name passief opgenomen; bij een vochttekort in de bodem zal een gebrek snel ontstaan.

Tevens kunnen nutriënten met dezelfde lading, zoals kalium, calcium, natrium en magnesium concurreren in de opname. Een juiste verhouding van deze nutriënten in de bodem is dan ook belangrijk voor een gunstige beschikbaarheid.

In tabel 4.2.1 staat hoeveel nutriënten (kg/ha) een bietengewas met een hoge opbrengst gemiddeld opneemt.

De cijfers zijn gebaseerd op gewasanalyses, uitgevoerd op praktijkpercelen en stikstof­hoe­veel­hedenproefvelden in de periode 2009 tot en met 2011.

Tabel 4.2.1 De gemiddelde nutriëntenopname door suikerbieten op 16 percelen (2009 t/m 2011). De gemiddelde wortelopbrengst was 92,2 ton per hectare. De gemiddelde loofopbrengst bij de oogst was 44,7 ton per hectare.

¹ + deel kop.

De opname van nutriënten door is in werkelijkheid hoger, omdat er tijdens het groei­seizoen ook bietenbladeren afsterven. Deze bladeren bevatten vrij veel nutriënten.

Uit onderzoek in 1967 bleek dat een bietengewas vier tot vijf ton droge stof per hectare door bladafsterving kan verliezen. Hiermee werden verliezen per hectare berekend van 90 tot 140 kg stikstof, 80 tot 105 kg kalium en 4 tot 9 kg fosfaat¹. Deze getallen zijn wellicht niet helemaal toepasbaar voor de huidige situatie, maar geven wel een indicatie.

Om de bemestingstoestand van een perceel op peil te houden, moeten over een gewasrotatie zowel de afvoer van nutriënten door de gewassen als de onvermijdelijke verliezen, bijvoorbeeld door uit­spoeling, worden gecompenseerd.

De hoogte van de onvermijdelijke verliezen is sterk afhankelijk van vooral grondsoort en weer.

Figuur 4.2.1 geeft het opnameverloop van stikstof door een bietengewas weer. Deze figuur is geba­seerd op proefveldonderzoek in de tachtiger jaren. De opbrengsten en wellicht ook de opname van stikstof door het gewas waren toen lager dan nu. Desondanks mag worden aangenomen dat het verloop van de stikstofopname nu niet veel zal afwijken van toen. De wortelopbrengsten zijn sinds de vorige eeuw fors gestegen, waarbij de stikstofafvoer per kg bieten is gedaald. In de periode 1960 tot 2019 is de wortelopbrengst met circa 75% gestegen (van 46 naar 81 ton per hectare), en nam de afvoer van stikstof per hectare toe met slechts 17% door de daling van de hoeveelheid stikstof per ton bieten van 1,8 naar 1,2 kg N per ton bieten.

Figuur 4.2.1 Het opnameverloop van stikstof door een bietengewas; gemiddelde van zestien proefvelden verspreid over Nederland; gemiddelde Nmin-voorraad (0-60 cm): 56 kg per hectare en gemiddelde stikstofgift: 140 kg per hectare.

Figuur 4.2.2 Een bietengewas neemt de meeste nutriënten op tijdens de groeifase waarin het loof zich snel ontwikkelt. Vanaf halverwege augustus is de stikstofopname nog maar beperkt.

¹ Houba, V.J.G. (1973). Effect of nitrogen dressings on growth and development of sugar beet. Doctoral thesis, Wageningen, ISBN 902200435X., (viii) + 65 p., 25 tbs, 21 figs, 54 refs, Eng. and Dutch, summaries.

4.3 Stikstofbemesting

Versie: april 2024

De hoogte van de stikstofbemesting beïnvloedt het rendement van de teelt van suikerbieten. Te weinig stikstof betekent een lagere wortelopbrengst en te veel stikstof is nadelig voor het suiker­gehalte en de winbaarheidsindex (WIN). Vooral het suikergehalte is bij de uitbetaling erg belang­rijk. Bij de huidige uitbetalingsmethodiek met een gehalteverrekening van 9% is een één procent hoger suikergehalte financieel gezien ongeveer evenveel waard als acht ton per hectare extra aan wortelopbrengst. Hierbij is uitgegaan van 85 ton bieten per hectare.

Figuur 4.3.1 De stikstofvoorziening is bepalend voor de opbrengst. Op deze foto, genomen op een stikstofproefveld, is duidelijk te zien dat het gewas zonder stikstofgift (vooraan) achterblijft in groei. Daarachter is het gewas met 220 kg stikstof per hectare bemest.

4.3.1 Hoogte van de stikstofgift

De hoogte van de stikstofgift kan men bepalen door gebruik te maken van de adviesformule:

N-gift (kg/ha) = 200 - 1,7 × Nmin (tot 100 kg/ha in laag 0-60 cm).

De hoeveelheid Nmin kan men in de maanden januari en februari vaststellen door een grondmonster te laten analyseren. Dit kan eventueel ook in maart, maar dan bestaat de kans dat door oplopende (bodem)temperaturen de stikstofmineralisatie in de grond op gang komt en daardoor de Nmin-hoeveelheid in de grond toeneemt. De hoeveelheid Nmin in de formule is de hoeveelheid voor de plant beschikbare stikstof die na de voorgaande wintermaanden nog in het bodemprofiel (laag 0-60 cm) achtergebleven is.

Figuur 4.3.2 De optimale stikstofgift is gebaseerd op de hoeveelheid minerale stikstof die na de winter in het profiel (0-60 cm) is achtergebleven. Voor een nauwkeurig advies is een Nmin-monster dan ook aan te bevelen.

Men kan de hoeveelheid Nmin in de bodem proberen in te schatten. Dit is eigenlijk alleen enigszins verantwoord als er geen dierlijke mest in het najaar is aangewend en/of als er geen groenbemester is geteeld. De Nmin-voorraad in de grond op percelen die geen dierlijke mest hebben gekregen, is door de jaren heen op zand­grond gemiddeld 25 kg per hectare, op zavel- en lichte kleigronden 35 à 40 kg per hectare en op de zwaardere kleigronden 50 à 55 kg per hecta­re. Na een natte winter is de Nmin-voorraad lager dan deze waarden, na een droge winter hoger. Bij een Nmin-voorraad tussen 100 en 140 kg per hectare is het advies om 30 kg stik­stof per hectare te geven en boven 140 kg per hectare om geen stikstof te geven; zie figuur 4.3.3.

Figuur 4.3.3 De stikstofbemestingsadvieslijn; de bodemvoorraad wordt bepaald in de laag 0-60 cm.

Het advies dat met de formule berekend is moet, indien van toepassing, worden gecorrigeerd voor:

• de teelt van een groenbemester

Korting op N-gift (kg/ha):

¹ kruisbloemigen: bladrammenas, gele mosterd en bladkool;
vlinderbloemigen: klaversoorten en wikke;
grasachtigen: raaisoorten en winterrogge.

De korting geldt voor goed ontwikkelde groenbemesters. Voor matig ontwikkelde groenbemesters kan de helft van de in de tabel genoemde kortingen worden genomen. Als de groenbemester al in de herfst is afgestorven of ondergewerkt en in de wintermaanden een Nmin-monster is genomen, dan is (een deel van) de stikstof uit de groenbemester al gemineraliseerd en wordt in het Nmin-monster gemeten. Daarom is de correctie met Nmin-monster lager. Omdat kruisbloemige groenbemesters snel verteren, zal deze stikstof al nagenoeg volledig omgezet zijn.

• dierlijke mestgift in voorafgaand najaar (N uit Norg)¹ tabel 4.3.4;
• gescheurd eenjarig grasland² -20 kg;
• gescheurd meerjarig grasland² -45 kg;
• slechte structuur, ondiepe beworteling +25 kg.
  1. De aftrek voor de toediening van dierlijke mest in het najaar is nodig, omdat er in het groei­seizoen (periode maart t/m augustus) nog stikstof uit de mest door minera­lisatie beschikbaar komt (zie paragraaf 4.3.4, tabel 4.3.4). In de Applicatie Stikstofbemesting kan deze mestgift worden ingevuld, waarna in het advies een correctie voor de nalevering van stikstof wordt opgenomen. Bij opgave van het bepaal­de N-gehalte van de mest wordt bij de berekening hiervan uitgegaan. Als men het N-gehal­te niet opgeeft, wordt gerekend met het gemid­delde gehalte van de betref­fende mestsoort. Als er geen Nmin-monster wordt genomen, moet men de stikstof­werking van de in het najaar gegeven mest inschatten (zie paragraaf 4.3.4, tabel 4.3.3). De in tabel 4.3.3 genoemde werkingspercentages gelden voor percelen zonder groenbemester;
  2. Als er geen Nmin-monster is genomen, kan men voor eenjarig en meerjarig grasland res­pec­tievelijk 50 en 100 kg stikstof per hectare aftrekken.

Algemene opmerkingen bij het advies:

• • een correctie voor de nalevering van gewasresten (uitgezonderd gescheurd grasland) is niet mee­ge­nomen, omdat de verschillen in nalevering tussen de gangbare voorvruchten van sui­kerbieten gering zijn (minder dan 10 kg per hectare);
  • de adviesformule is vastgesteld op basis van de resultaten van een groot aantal stikstofhoe­veelhedenproefvelden. De stikstofdepositie is dus (gemiddeld) in de formule verdiscon­teerd. Het advies hoeft hiervoor dus niet gecorrigeerd te worden. De stikstofdepositie in Nederland bedraagt overigens gemiddeld circa 15 kg per hectare;
  • er is geen correctie opgenomen voor het percentage lutum of organische stof. Uit de resul­taten van het grote aantal proefvelden die de basis van het stikstofbemestings­advies vormen, is niet gebleken dat een dergelijke correctie gerechtvaardigd is;
  • tot 1990 werd er geen rekening gehouden met de kosten van de stikstofmeststoffen. Vanaf 1990 zijn de adviesgiften met 20 kg N per hectare verlaagd door het getal 220 in de adviesformule te verlagen naar 200. Naarmate de kosten van de stikstofbemesting toenemen, zoals in 2022 gebeurde, zal de optimale stikstofgift lager uitkomen.

De hoogte van de stikstofgift is onafhankelijk van het tijdstip van zaaien en oogsten van de bieten. Suikerbieten nemen namelijk het leeuwendeel van de benodigde hoeveelheid stikstof op in de periode juni tot en met augustus. Na augustus komt door mineralisatie genoeg stikstof in de grond vrij om aan de (geringe) stikstofbehoefte te voldoen. De hoogte van de optimale stikstofgift is onafhankelijk van de hoogte van de wortel- en suikeropbrengst.

De adviesformule geldt niet voor dal- en veengronden. Een Nmin-monster is op deze gronden minder betrouwbaar door de heterogene ondergrond. Voor deze gronden geldt een bruto ­advies van 150 kg stikstof per hectare. Als één of meer van de correctieposten van toepassing zijn, moet men het advies hiervoor corrigeren.

Men moet bij de stikstofbemesting rekening houden met de gebruiksnormen (zie paragraaf 4.14.1).

Figuur 4.3.4 Bladrammenas is in veel situaties een geschikte groenbemester voorafgaand aan de bietenteelt. In het voorjaar ondergewerkt komt hieruit 40 kg stikstof beschikbaar voor de bieten.

4.3.2 Tijdstip van toediening

Kleigrond

De stikstofbemesting kan op kleigrond zowel voor als na het zaaien uitgevoerd worden. Om het risico op verliezen te beperken, heeft het de voorkeur om niet te vroeg te bemesten. Als nadien natte omstandigheden optreden, kan er door denitrificatie of uitspoeling stikstof verloren gaan. Bovendien vindt de opname van stikstof grotendeels pas plaats als het gewas snel ontwikkelt, doorgaans vanaf mei.

De verliezen door uitspoeling van kunstmeststikstof zijn doorgaans te verwaarlozen. Voordat de nitraatstikstof uit kunstmest uit de bewor­telbare zone is verdwenen, moet er wel erg veel regen gevallen zijn. Per 100 mm neerslag­over­schot (neerslag minus verdamping) is de verplaatsing van nitraat­stikstof in de grond op klei- en zavelgronden respectievelijk 20 en 30 cm.

Als men stikstof strooit binnen circa drie weken voor de geschatte zaaidatum is het advies om, in ver­band met de kans op zoutschade, niet meer dan 120 kg N per hectare geven. De even­tueel res­teren­de benodigde hoeveelheid kan dan in het twee- tot zesbladstadium van de bieten toegediend worden.

Het voordeel van bemesten na opkomst van de bieten, is dat er dan over relatief vlak land gereden kan worden, eventueel gebruik makend van (spuit)sporen. Dit kan tot globaal het zesbladstadium uitgevoerd worden.

Drijfmest mag op kleigrond uitgereden worden van 16 februari tot en met 31 juli. Wanneer er een groenbemester wordt gezaaid mag dit tot 15 september. Tussen 16 februari en 16 maart dient hier vooraf een melding van gemaakt te worden bij RVO. Vaste mest mag men op klei het hele jaar toepassen.

Zand-, dal- en lössgrond

Op zand-, dal- en lössgrond kan men zonder gevaar voor zoutschade alle benodigde stikstof, zowel organisch als anorganisch, kort voor het zaaien toedienen, mits de meststof zoals gebruikelijk ingewerkt wordt. Een gedeelde toepassing is ook mogelijk, maar levert onder de gangbare omstandigheden geen voordeel op. Wel betekent het opsplitsen van de stikstofgift dat er minder risico op verliezen is.

Drijfmest mag op zand-, dal- en lössgrond van 16 februari tot en met 31 juli gegeven worden. Bij de teelt van een groenbemester, dan mag dit tot en met 15 september. Tussen 16 februari en 16 maart dient hier vooraf een melding van gemaakt te worden bij RVO. Vaste mest mag van 1 januari tot en met 31 augustus toegepast worden. Tussen 1 januari en 1 februari is uitrijden alleen toegestaan als er vaste strorijke mest wordt gebruikt.

Het komt regelmatig voor dat de bieten in het begin van het groeiseizoen slecht groeien en er wat gelig uitzien. De oorzaak hiervan is vaak koude en/of zuurstoftekort door overvloedige neerslag. Stikstofgebrek kan hier niet de oorzaak van zijn. Op stikstofbemestingsproef­velden is op onbemeste veldjes voor begin juni namelijk zelden of nooit groeiachterstand geconstateerd. Op be­meste velden, bijvoorbeeld met 50 kg stikstof per hectare, was stikstofgebrek nooit voor circa half juni zichtbaar. Een lichte, gelige loofkleur kan ook een raseigenschap zijn. Rassen met een lichte loofkleur hebben geen hogere stikstofbehoefte dan rassen met een donkere loofkleur. Toch is men vaak bij slecht groeiende, gelige bieten geneigd om extra stik­stof te strooien. Deze extra stikstof brengt onnodige kosten met zich mee en verlaagt het suikergehalte en de winbaarheidsindex en dus ook de finan­ciële opbrengst.

Figuur 4.3.5 Door hevige neerslag kan het loof gelig kleuren omdat een zuurstoftekort optreedt. Een aanvullende stikstofgift heeft dan geen zin.

4.3.3 Wijze van toedienen

Volvelds

Het volvelds uitrijden van dierlijke mest dient emissiearm, dat wil zeggen: in de grond, te worden uitgevoerd. Voor vloeibare meststoffen als urean en spuiwater bestaat zoˈn verplichting niet. Deze meststoffen bevatten doorgaans relatief veel ammoniumstikstof, waarvan zonder inwerken een deel verloren kan gaan in de vorm van ammoniak. Inwerken is dus sterk aan te bevelen!

Figuur 4.3.6 Volvelds strooien van stikstofkunstmest kan zowel voor het zaaien als daarna gebeuren. Na het zaaien is de grond goed berijdbaar.

In de rij

Bij rijentoediening wordt de stikstof vijf à zes centimeter naast het zaad (aan één kant), op een diepte van ongeveer 5 centimeter geplaatst. Door de stikstof in de rij toe te passen, neemt de stikstofbenutting toe. Hierdoor kan gemid­deld 15% stikstof bespaard worden ten opzichte van volveldstoediening. Deze besparing kan oplopen tot 30% als de bieten vroeg gezaaid worden en een trage begingroei wordt verwacht. Ook bij slechte bewortelingsmogelijkheden door bijvoorbeeld een slechte structuur en/of aaltjesaantasting kan rijenbemesting tot een besparingseffect van 30% leiden.

Een bijkomend voordeel van rijentoediening is dat de meststof egaal wordt toegediend. Dit bevordert de gewasregelmaat. Bovendien worden overlappingen en strooibanen voorkomen. Omdat de meststoffen in de grond worden gebracht, zal er vrijwel geen stikstofemissie plaatsvinden, door bijvoorbeeld ammoniakvervluchtiging. Een voordeel ten opzichte van volvelds bemesting is ook dat er geen neerslag nodig is om kunstmestkorrels op te lossen.

Tegenover de voordelen staat een extra investering en een hoger gewicht (meststoftank, soms zwaardere trekker) dat over het land moet. Ook het opnieuw vullen van de tank kost wat tijd.

4.3.4 Keuze van de meststof

De stikstofbemesting kan men uitvoeren met kunstmest en/of organische mest. Als het stikstofgehalte van de organische mest tijdens het uitrijden niet bekend is en men uitgaat van een mediaan gehalte (zie tabel 4.3.2), dan is het advies om maximaal tweederde van de benodigde stik­stofgift in de vorm van organische mest toe te dienen. Zodra het stikstofgehalte van de mest bekend is, kan de eventueel resterende benodigde hoeveelheid stikstof met kunstmeststikstof worden gegeven. Hiermee wordt een te hoge stikstofbemesting vermeden. Als het stikstofgehalte van de mest tijdens het uitrijden bekend is, kan men zonder noemenswaardig bezwaar de volledige stikstofbehoefte met dierlijke mest dekken. Zorg dat de mest homogeen is en egaal wordt verspreid. De stelling dat bij gebruik van organische mest, vooral bij een lage Nmin-voorraad, een startgift met kunst­mest aan te raden is, is niet correct. Dit, omdat de stikstof in organische mest in principe hetzelf­de effect heeft op de suikerbieten als die in kunstmest. De voor de plant beschikbare stikstof in de mest bestaat grotendeels uit ammoniumstikstof. Deze is meestal binnen circa drie weken na toediening volledig omgezet in nitraat. In de eerste weken na zaaien is de opname door het gewas nog heel beperkt.

Een selectie van stikstof- en stikstofhoudende meststoffen staat in tabel 4.3.1.

Tabel 4.3.1 Enkele van de belangrijkste stikstof- en stikstofhoudende meststoffen.

¹ be = basenequivalent, weergegeven in kg CaO per 100 kg meststof. Is de waarde lager dan -5 dan is de meststof zuurwerkend, is de waarde hoger dan +5 dan is de meststof basisch werkend.

² Unika chili bevat ook 2,5% SO₃, 8,5% Na₂O en 0,2% B. Nitrakali plus bevat tevens 21% Na₂O en 0,05% B. Unika Calcium bevat tevens 12% CaO. Agrifirm bietenmix bevat tevens 18,4% Na₂O, 1,3% MgO, 0,2% B en 6,2% SO₃.

³ chloorarm = <2% Cl; chloorhoudend = >2% Cl.

Tabel 4.3.2 Samenstelling in gram per kg product¹ van de belangrijkste dierlijke mest­soorten, digestaat en compost. Waarde is niet bekend als er niets is ingevuld.

¹ Gekozen is voor de mediane samenstelling, omdat ze minder wordt beïnvloed door sterk afwijkende waarden in de gegevenssamenstelling dan het rekenkundig gemiddelde. Vaak wijkt de mediane samenstelling niet erg af van de gemiddelde samenstelling. Van de mestproducten, de digestaten en de compostsoorten is wel de gemiddelde samenstelling weergegeven.

² Indicatieve waarden.

Bron: Handboek Bodem en Bemesting. Voor digestaten: Crop Solutions.

Bij het gebruik van dierlijke mest moet, voor wat betreft de daarin aanwezige stikstof, reke­ning worden gehouden met werkingspercentages. Deze per­centages zijn vooral afhankelijk van de soort mest, het tijdstip van toedienen en de wijze van inwerken. Ze geven aan welk deel van de totale hoeveelheid stikstof in de mest eenzelfde wer­king heeft als kunstmeststikstof. In tabel 4.3.3 staan de werkingspercentages van in het najaar toege­diende vaste mest vermeld. Deze percen­tages gelden voor onbeteelde percelen, gemiddelde weersomstandigheden en gemiddelde Nmin- en Norg-gehalten van de mest.

Tabel 4.3.3 De stikstofwerking van in het najaar toegediende vaste dierlijke mest in percentage van het N-totaalgehalte van de mest. Dunne mestsoorten mogen in genoemde maanden niet en/of niet op onbeteelde percelen worden toegediend.

Als er een Nmin-bemonstering van de grond plaatsvindt in bijvoorbeeld februari, zijn deze werkingspercentages niet relevant. Een deel van de stikstof is namelijk al vrijgekomen. In het Nmin-monster wordt gemeten hoeveel Nmin uit dierlijke mest na de winter is overgebleven. Deze hoeveelheid wordt dus meegenomen in de bere­kening van het stikstofbemestingsadvies. Van dit advies moet men vervol­gens nog een hoe­veelheid stikstof aftrekken voor stikstof uit dierlijke mest die pas in het groeiseizoen als Nmin beschikbaar komt. In de Applicatie stikstofbemesting (www.irs.nl) wordt deze hoeveelheid berekend op basis van de getallen die in tabel 4.3.4 staan.

De stikstofwerking van in het najaar toegediende vaste kippenmest, vooral die van vlees­kui­kens, kan overschat zijn van­wege de hoge Norg-fractie in deze mest. Een deel van deze Norg-fractie is urinezuur, dat eigenlijk tot de Nmin-fractie behoort¹. Vaste kippenmest wordt echter niet of nauwelijks in de bietenteelt gebruikt.

Tabel 4.3.4 De hoeveelheid stikstof als percentage van N-totaal, dat tussen 1 maart en 31 augustus vrijkomt uit de organische stof in dierlijke mest en compost.

In tabel 4.3.5 staan de stikstofwerkingspercentages van in het voorjaar toegediende dierlijke mest vermeld. Dit van zowel de hoeveelheid Nmin, Norg en N-totaal. Wanneer jaarlijks dierlijke mest wordt gebruikt zijn de werkingspercentages hoger. Voor dunne mest van varkens is dit ongeveer 10 procentpunten hoger en voor rundvee ongeveer 20 procentpunten.

De stikstofwerkingscoëfficiënten die worden gehanteerd in de mestwetgeving, staan in paragraaf 4.14.1.

Voor zowel kunstmest als dierlijke mest is een egale verspreiding belangrijk voor de opbrengst en de interne kwaliteit van de suikerbieten. Voor de aanwending van dierlijke mest zijn wettelijke regels gesteld. De belangrijkste staan vermeld in paragraaf 4.14.

Tabel 4.3.5 De stikstofwerking van in het voorjaar (februari, maart, april) toegediende dierlijke mest en compost, uitgaande van mediane gehalten (tabel 4.3.2). Toediening van dunne mest en gier door bouwlandinjectie, vaste mest en compost bovengronds verspreid en direct daaropvolgend ingewerkt.

¹ G.L. Velthof, P.J. van Erp en J.C.A. Steevens. Karakterisering en stik­stof­mineralisatie van organische meststoffen in een nieuw daglicht; Meststoffen 1999; NMI.

4.4 Fosfaatbemesting

Versie: maart 2024

De fosfaattoestand van bouwland wordt bepaald op basis van het P-AL-getal en P-CaCl₂-getal. Deze indicatoren hebben het Pw-getal vervangen. Het P-AL-getal (mg P₂O₅/100 g grond) geeft een indicatie van de op de langere termijn beschikbaar komende fosfaatvoorraad in de bodem. Het P-CaCl₂-getal (mg P/kg grond) geeft de hoeveelheid direct beschikbare fosfaat weer.

Bij bodemanalyses die voor 1 januari 2021 zijn genomen, mag de fosfaatgebruiksnorm zowel op het Pw-getal als op de gecombineerde indicator worden gebaseerd. Deze analyses zijn tot uiterlijk 15 mei 2024 geldig.

In tabel 4.4.1 staan de fosfaattoestanden genoemd op basis van de nieuwe fosfaatklassen. Tussen haakjes staat de desbetreffende gebruiksnorm. Tabel 4.4.2 geeft de gebruiksnormen behorend bij het Pw-getal weer.

Tabel 4.4.1 Fosfaattoestand en gebruiksnormen voor bouwland vanaf 2021, gebaseerd op het P-AL-getal en de P-CaCl₂-getal.

Tabel 4.4.2 Fosfaatklassen en gebruiksnormen vanaf 2020.

4.4.1 Hoogte van de fosfaatgift

Het fosfaatadvies is opgebouwd uit een bodemgericht en een gewasgericht advies. Deze adviezen zijn afhankelijk van de fosfaattoestand van de grond en de gewasbehoefte.

a. Bodemgericht advies

Het bodemgerichte fosfaatadvies is tot op heden nog gebaseerd op het Pw-getal en heeft als doel om de fosfaattoestand op de streefwaarde te brengen en te houden.

Als de fosfaattoestand onder de streefwaarde valt, luidt het advies om bovenop de fosfaatont­trek­king een extra hoeveelheid fosfaat te geven om de streefwaarde te bereiken. De streefwaarde uitgedrukt in het Pw-getal is 25 voor zeeklei en zeezand. Voor overige grondsoorten is een Pw van 30 de streefwaarde. In tabel 4.4.3 staat hoeveel fosfaat er nodig is boven de onttrekking om het Pw-getal te verhogen tot de streefwaarde.

Tabel 4.4.3 Hoeveelheid fosfaat (kg P₂O₅/ha) die boven de afvoer nodig is om het Pw-getal te verhogen tot 25 op zeeklei en 30 op de overige gronden.

Om de bestaande fosfaattoestand te handhaven moet voor een bouwplan met goede opbrengsten gemid­deld 70 kg P₂O₅ per hectare gegeven worden. In vier jaar tijd komt dit dus neer op ongeveer 280 kg P₂O₅ per hectare. Een deel hiervan kan aan de suikerbieten gegeven worden. De gemiddelde fosfaatafvoer met bieten bedraagt ongeveer 0,7 kg P₂O₅ per ton bieten.

b. Gewasgericht advies

Op percelen met een Pw-getal hoger dan 25 à 30 reage­ren sui­kerbieten niet op een fosfaatbemesting. Op deze percelen dient een fosfaatbe­mes­ting dan ook alleen om de bodemvoorraad op peil te houden of te brengen. Een fosfaatbemes­ting aan suikerbieten is dus, bij een voldoende bodemvoorraad, gericht op de bodem en niet op het bietengewas. Verreweg de meeste akkerbouwgrond heeft een fosfaattoestand die op of boven de streefwaarde ligt, waardoor een gewasgerichte fosfaatgift dus weinig nodig is. Ook een startgift met fosfaat bij het zaaien heeft geen meerwaarde als de fosfaattoestand op of boven de streefwaarde ligt.

Als de fosfaattoestand van een perceel onder de streefwaarde ligt, kan ook met een fosfaatbemesting niet dezelfde opbrengst worden behaald als bij een goede fosfaattoestand.

Het gewasgerichte fosfaatadvies op basis van de bodemvoorraad (P-AL) en plantbeschikbaar fosfaat (P-CaCl₂) is te vinden in het Handboek Bodem en Bemesting.

Meer informatie over de actuele wetgeving met betrekking tot de fosfaatbemesting staat in paragraaf 4.14.

4.4.2 Tijdstip van toediening

Op percelen met een te lage fosfaattoestand moet de fosfaatbemesting in het voorjaar plaats­vinden. Op percelen met een voldoende hoge fosfaattoestand kan men de fosfaat zowel in het najaar als in het voorjaar geven.

4.4.3 Keuze van de meststof

Als enkelvoudige fosfaatmeststof wordt vrijwel uitsluitend Tripelsuperfosfaat of Superfosfaat, beide in water oplosbaar, gebruikt.

Verder zijn er veel verschillende mengmeststoffen in uiteenlopende samenstellingen (NPK-, NP- en PK-meststof­fen) en vormen (vloeibaar, korrel, granulaat). Bij toepassing van een mengmeststof moet de samenstelling passen bij de behoefte van het gewas. Bij voorjaarstoediening is de kans op zoutschade met een chloorarm product wat kleiner. In tabel 4.4.4 staan enkele fosfaat- en fosfaat-kaliummeststoffen (PK) vermeld. Voor de NP- en NPK-meststoffen: zie paragraaf 4.3.4, tabel 4.3.1.

Fosfaat uit dierlijke mest is over een langjarige periode bezien, gelijkwaardig aan kunstmest­fosfaat. In het eerste jaar na toediening is de werking van fosfaat uit varkensmest 100%, uit kippenmest 70% en uit rundveemest 60%. Bij voldoende hoge Pw-getallen doet dit laatste er niet toe, omdat de bieten dan sowieso niet op fosfaat reageren. De fosfaatgehalten van de belangrijkste dierlijke mestsoorten en compost staan in tabel 4.3.2.

Tabel 4.4.4 Enkele van de belangrijkste fosfaat- en fosfaathoudende meststoffen.

¹ be = basenequivalent, weergegeven in kg CaO per 100 kg meststof. Is de waarde lager dan -5 dan is de meststof zuurwerkend, is de waarde hoger dan +5 dan is de meststof basisch werkend;

² de PK 15-30 is chloorhoudend, maar ook chloorarm te verkrijgen.

Fosfaatgebrek

Fosfaatgebrek in suikerbieten komt in Nederland zelden voor. De fosfaattoestand van verreweg de meeste landbouwgrond ligt op of boven de streefwaarde. Een gebrek is op deze percelen dan niet te verwachten en bovendien reageren bieten dan niet op een fosfaatgift. De fosfaatopname is afhankelijk van de bodemtemperatuur, waardoor in een koud voorjaar de opname geremd kan worden. Er kunnen dan tijdelijk gebreksverschijnselen zichtbaar worden (figuur 4.4.1).

Figuur 4.4.1 Fosfaatgebrek is te herkennen aan roodpaars gekleurde bladranden. Vaak is dit het gevolg van een lage bodemtemperatuur. Een gebrek komt in Nederland maar weinig voor.

4.5 Kaliumbemesting

Versie: maart 2024

Het kaliumadvies is, net als het fosfaatadvies, gebaseerd op de kaliumtoestand van de grond en de behoefte van het gewas. Op grondmonsteranalyses staan vaak verschillende waarden die een indicatie geven van de kaliumtoestand in de grond. Naast het K-getal zijn dit de K-CaCl₂ en K-CEC. Het K-getal wordt berekend door een meting van de K-HCl, die vervolgens op basis van het organische stofgehalte en het lutumgehalte van de grond wordt omgerekend. De K-CaCl₂ geeft de beschikbare hoeveelheid kalium aan. De K-CEC geeft aan in welke mate kalium het CEC bezet. Het is daarvoor ook nodig om de omvang van het CEC te weten. Het CEC is de Engelse afkorting voor het kationenadsorptiecomplex en geeft aan hoeveel kationen een grond kan vasthouden.

Waar de kaliumadviezen voorheen gebaseerd waren op het K-getal, is dit in de achterliggende jaren gewijzigd in een advisering op basis van de K-CEC, CEC en K-CaCl₂.

De waardering voor de kaliumtoestand van de grond wordt bepaald door de K-CaCl₂ en het K-CEC. In tabel 4.5.1 en 4.5.2 zijn de streefwaarden voor beide parameters vermeld. Omdat het K-getal op sommige analyseformulieren nog vermeld wordt, staan de oude streefwaarden voor verschillende grondsoorten in tabel 4.5.3.

Vooral voor de klei- en lössgronden is het van belang dat de K-CEC zich in de klasse ‘Goed’ bevindt (het streeftraject), omdat de opbrengst op deze gronden afhankelijk is van de kaliumtoestand van de grond. Op deze gronden bleek in het verleden dat een te laag K-getal (lössgrond K-HCl) namelijk ten koste gaat van de opbrengst, ongeacht of de kaliumgift hierop wordt aangepast. Dit geldt vooral voor aardappelen en dus ook voor een bouwplan met aardappelen. Een goede kaliumvoorziening is gunstig voor zowel de wortelopbrengst als het suikergehalte van suikerbieten.

Tabel 4.5.1 Waardering van de kaliumvoorraad in de bodem op basis van K-CEC (percentage bezetting van het CEC met kalium)

Tabel 4.5.2 Waardering van de beschikbare hoeveelheid kalium in de bodem op basis van K-CaCl₂ (mg K/kg grond)

Tabel 4.5.3 Streefwaarden voor de kaliumtoestand per grondsoort op basis van het K-getal

Op kleigronden met <12% lutum werd K-getal 14 als streefgetal aangehouden, omdat K-getal 18 op deze gronden door uitspoeling waarschijnlijk niet gehandhaafd zou kunnen blijven. Op rivierklei met meer dan 18% lutum hield men als streefgetal 14 aan, omdat wel erg grote hoeveelheden kalium nodig zouden zijn om K-getal 18 te bereiken. Dit omdat deze grond kaliumfixerend is.

4.5.1 Hoogte van de kaliumgift

a. Bodemgericht advies

Als de kaliumtoestand van de bouwvoor beneden de streefwaarde ligt, is het aan te bevelen een zogenaamde reparatiebemesting uit te voeren. De hoogte van de reparatiegift (in kg K₂O per ha) kan worden berekend met de volgende formule:

Het volumegewicht van de grond kan worden berekend met de volgende formule:

Wil men de totale kaliumbemesting over een bepaalde periode vast­stellen, dan moet men de hoeveelheid die nodig is om de toestand te verhogen, vermeerderen met de afvoer in deze periode. Ligt de K-CEC in de klasse ‘Goed’, dan is het advies om de kaliumafvoer aan te voeren. Bij goede opbrengsten bedraagt de kaliumafvoer (met gewas en onvermijdbare verliezen) op zand- en dalgrond gemid­deld 200 kg K₂O per hectare per jaar en op de overige gronden 150 kg. Om de bestaande toe­stand te handhaven moet men dus in vier jaar tijd op zand- en dalgrond 800 kg K₂O per hectare en op de overige gronden 600 kg K₂O toedienen. De afvoer van kalium met de bieten kan men nauwkeurig bepalen op basis van het kaliumgehalte van de bieten, dat op het uitslagenformulier van Cosun Beet Company staat.

Rekenvoorbeeld: bij een wortelopbrengst van 87 ton per hectare en een kaliumgehalte van de biet van 37 mmol per kg biet is de afvoer van kalium: 87 * 37 (mmol K) * 39,1 (atoomgewicht K) * 1,205 (omrekeningsfactor K K₂O)/1000= 152 kg K₂O per hectare (1,74 kg K₂O/ton bieten).

b. Gewasgericht advies

Een overzicht van de gewasgerichte kaliumadviezen op basis van K-CaCl2, CEC en K-CEC, is te vinden in het Handboek Bodem en Bemesting. Uit kali­um­proeven van het IRS bleek er echter geen duidelijk verband te zijn tussen de opbrengst en interne kwaliteit van de suikerbieten enerzijds en de kalium­voor­raad (K-getal) van de grond anderzijds. Wel bleek dat in de meeste gevallen een kaliumbe­mesting van meer dan 100 kg K₂O per hectare de financiële opbrengst van de bieten ver­hoog­de. De hoogte van de kaliumgift (tot 300 kg K₂O/ha) had nauwelijks invloed op de interne kwaliteit. Op grond van deze resultaten is het daarom verstandig om, ongeacht de kaliumtoestand, de suikerbieten te bemesten met 150 à 200 kg K₂O per hectare. Met deze hoeveelheid compenseert men tevens de afvoer van kalium met de bieten.

4.5.2 Tijdstip van toediening

De kalium kan men toedienen in het najaar of in het voorjaar. Eventueel is een gift in het twee- tot vierbladstadium van de bieten ook mogelijk.

Op kleigrond heeft najaarstoediening de voorkeur. Op proefvelden waren de positieve effec­ten van kalium bij najaarstoediening wat groter dan die bij voorjaarstoediening. Bij voorjaars­aanwending is de kans op zoutschade bij gebruik van een chloor­hou­dende kaliummeststof groter dan bij een chloorarme kaliummeststof. Dit geldt vooral als het toedieningstijdstip kort (circa twee weken of minder) voor het zaaien is. Op kaliumfixerende grond dient men de kalium in het voorjaar te geven. Vooral rivierklei en zoete getijden­afzet­tingen (Zuid-Holland) zijn kaliumfixerend. Op zand- en dalgronden, waar de meststoffen ingewerkt worden, is het voor­jaar het geschiktste toedieningstijdstip.

4.5.3 Keuze van de meststof

Kalium uit dierlijke mest is gelijkwaardig aan kalium uit kunstmest. In tabel 4.3.2 staan de kaliumgehalten van de belangrijkste dierlijke mestsoorten en compost. In tabel 4.5.4 staan enkele kaliummeststoffen. Voor de NPK- en PK-meststoffen: zie respectievelijk paragraaf 4.3.4, tabel 4.3.1 en paragraaf 4.4.3, tabel 4.4.3.

Tabel 4.5.4 Enkele van de belangrijkste kaliummeststoffen. Waarden zijn onbekend als niets is ingevuld.

¹ be = basenequivalent, weergegeven in kg CaO per 100 kg meststof. Is de waarde lager dan -5 dan is de meststof zuurwerkend, is de waarde hoger dan +5 dan is de meststof basisch werkend;

² Korn-kali bevat tevens 4% Na₂O per hectare.

³ Kalimix bevat tevens 0,5-1,5% N, 4-7% Na₂O en 0,2-0,5% P₂O₅.

⁴ NatuC bevat tevens 0,8-1,0% N, 0,5-0,6% Na₂O en 0,2-0,3% P₂O₅.

⁵ PPL plus bevat tevens 0,4-0,5% N, 0,2-0,6% Na₂O en 0,2-0,5% P₂O₅.

Kaliumgebrek

Kaliumgebrek treedt voornamelijk op als gevolg van een te lage kaliumbeschikbaarheid. Vaak is een te geringe kaliumbemesting hier de oorzaak van. De symptomen van een gebrek worden als eerste zichtbaar aan de randen van het oudere blad. Deze verkleuren geel en krullen naar binnen. Later sterft dit af en worden midden op het blad bronskleurige plekken tussen de nerven zichtbaar. Het nog groene blad kleurt wat donkerder. Een gebrek kan worden bestreden door een kalium(houdende) meststof toe te dienen. Een bladbespuiting is echter niet snel rendabel.

Figuur 4.5.1 Kaliumgebrek kan het gevolg van een te lage kaliumbeschikbaarheid zijn, maar ook een te ruim magnesiumaanbod kan de kaliumopname belemmeren.

4.6 Natriumbemesting

Versie: maart 2024

Het natriumbemestingsadvies is niet gebaseerd op het natriumgehalte van de grond. Natriumbemesting heeft op zand-, dal- en veengronden bij suikerbieten vaak een positief effect op zowel het wortelgewicht als het sui­ker­gehalte.

4.6.1 Hoogte van de natriumgift

Voor de zand-, dal- en veengronden is het advies om de suikerbieten te bemesten met 200 kg Na₂O per hectare. IRS-onderzoek in de jaren negentig heeft dit advies voor de noordoostelijke lichte gronden bevestigd. Door een Na₂O-gift van 200 kg per hectare werd de financiële opbrengst (exclusief de kosten van de meststof) gemiddeld met ongeveer 5% verhoogd. Op de zuidoostelijke zandgronden was het positieve effect van natrium op de financiële opbrengst van de bieten destijds veel minder dan op de noordoostelijke lichte gronden, zonder dat hiervoor een verklaring was. Naar aanleiding van indicaties dat een natriumgift op de zuidoostelijke zandgronden wel voor positieve effecten zorgt, zijn van 2020 tot en met 2022 natriumproefvelden aangelegd in het zuidoosten. Uit dit onderzoek bleek een natriumbemesting ook op de zuidoostelijke zandgronden zinvol te zijn. Een verhoging van zowel het wortelgewicht als het suikergehalte, leidde tot een hogere financiële opbrengst.

Op klei- en zavelgronden is het effect van een natriumbemesting op de suikeropbrengst minder duidelijk dan op lichte gronden, maar wel aanwezig. Een natriumbemesting op met name zavelgronden werkt echter verslemping in de hand.

4.6.2 Tijdstip van toediening

De natriummeststoffen moeten voor het zaaien gestrooid en door de bouwvoor gemengd worden. De gangbare methode voor menging door de bouwvoor is één of meerdere bewerkingen met een cultivator, gevolgd bijvoorbeeld door ploegen of spitten. Meerdere bewerkingen voorafgaand aan het zaaien leidt op stuifgevoelige gronden wel tot een verhoogde kans op stuifschade.

4.6.3 Keuze van de meststof

Het maakt niet veel uit welke natriummeststof men gebruikt. De keuze kan men bepalen op basis van de prijs en/of de nevenbestanddelen in de meststof. In tabel 4.6.1 staan de belangrijkste natriumhoudende meststoffen. De gemiddelde natriumgehalten van de belangrijkste dierlijke mestsoorten staan in paragraaf 4.3.4, tabel 4.3.2.

Tabel 4.6.1 Enkele van de belangrijkste natriumhoudende meststoffen. Waarden zijn niet bekend als er niets is ingevuld.

¹ be = basenequivalent, weergegeven in kg CaO per 100 kg meststof. Is de waarde lager dan -5 dan is de meststof zuurwerkend, is de waarde hoger dan +5 dan is de meststof basisch werkend.

² Unika chili bevat tevens 14% N, 2,5% SO₃ en 0,2% B.

³ Nitrakali plus bevat tevens 15% N en 0,05% B.

⁴ Agrifirm bietenzout bevat tevens 0,06% B.

⁵ Agrifirm bietenmix bevat tevens 15,4% N en 0,2% B.

Natriumgebrek

De meeste klei- en zavelgronden bevatten van nature voldoende natrium door de indringing van zeewater vanuit het verleden. Ondanks de vaak lage natriumvoorraden op de lichtere zand-, dal- en veengronden, worden symptomen van een natriumgebrek zelden waargenomen. Deze symptomen lijken veel op kaliumgebrek, waardoor uitsluitsel over de precieze oorzaak bij twijfel alleen met een nutriëntenanalyse kan worden gegeven.

4.7 Magnesiumbemesting

Versie: maart 2024

Op zand-, dal- en lössgronden kan magnesiumgebrek worden voorkomen door te zorgen voor een voldoende hoge magnesiumtoestand van de bouwvoor. Als streefgetal voor magnesium geldt een gehalte van 45 mg Mg per kg grond (bepaald door extractie met CaCl₂). Soms wordt magnesium nog gemeten na extractie met NaCl. Deze waarden worden omgerekend naar CaCl₂-waarden met de formule:

Mg-CaCl₂ (mg Mg/kg)= [MgO-NaCl (mg MgO/kg)+6,8]/1,987.

Een tekort aan magnesium gaat ten koste van het wortelgewicht en/of suikergehalte.

4.7.1 Hoogte van de magnesiumgift

Als de magnesiumtoestand op zand-, dal- en lössgronden lager is dan het streefgetal dan luidt het advies deze hiernaar te verhogen. De hoeveelheid (MgO/ha) die hiervoor benodigd is, kan worden berekend met de formule:

(89 - 1,987x Mg-gehalte) × dikte bouwvoor in dm × volumegewicht bouwvoor.

Voorbeeld: een zandgrond met een Mg-gehalte van 30, een bouwvoor van 25 cm en een volu­me­gewicht van 1,3 kg per dm³. De benodigde gift = (89-1,987 x 30) × 2,5 × 1,3 = 96 kg MgO per hectare.

Daarna moet elk jaar een onderhoudsbemesting plaatsvinden. Ligt het Mg-gehalte hoger dan 45, dan hoeft men één of meerdere jaren niet te bemesten, afhankelijk van het gehalte:

- tussen 45 en 75 het eerste jaar niet, daarna onderhoudsbemesting;

- tussen 76 en 115 de eerste twee jaar niet, daarna onderhoudsbemesting;

- tussen 116 en 155 de eerste drie jaar niet, daarna onderhoudsbemesting;

- boven 155 de eerste vier jaar niet.

De hoogte van de onderhoudsbemesting kan men berekenen met de formule:

20,7 × dikte bouwvoor in dm × volumegewicht bouwvoor.

Voor zand- en dalgrond betekent dit een onderhoudsbemesting van respectievelijk circa 70 en 50 kg MgO per hectare.

De adviesgiften gelden voor MgO toegediend in de vorm van MgSO₄ of MgO uit dierlijke mest.

Magnesium kan men ook in het groeiseizoen spuiten, vanaf het moment dat de eerste magnesiumgebrekverschijnselen verschijnen. Hiervoor zijn diverse producten op de markt. De hoeveelheid magnesium die hiermee gegeven wordt, ligt veel lager dan de hiervoor beschreven adviezen. Deze zijn namelijk gericht op een bodembemesting. Vooral onder on­gunstige omstandigheden kan een bladbemesting uitkomst bieden, zelfs bij een goede magne­siumtoestand van de grond. Onder ongunstige omstandigheden wordt verstaan: kou, droogte, aantasting door aaltjes, een hoge pH en een hoog aanbod aan kationen (o.a. waterstof, kalium, natrium en ammonium).

Voor zeeklei- en zeezandgronden (alluviaal zand) is er geen advies op basis van grond­on­derzoek. Voor deze gronden is het aan te bevelen een bespuiting uit te voeren met een magne­siumhoudende meststof als er magnesiumgebreksverschijnselen zichtbaar zijn. Op basis van het Mg-gehalte van de grond kan men de kans op magnesiumgebrek inschatten. Beneden 35 mg Mg per kg grond neemt met name op lichtere, kalkrijke kleigronden de kans op gebreksver­schijnselen toe.

Als er twijfel is over wel of geen magnesiumgebrek, kan men het magnesiumgehalte van de jongst volgroeide bladeren van de bieten laten analyseren. Beneden 250 mg Mg per 100 gram droge stof is de kans groot dat er sprake is van een magnesiumgebrek.

Magnesiumgebrek

Magnesiumgebrek kan meerdere oorzaken hebben. De belangrijkste oorzaken zijn hierboven beschreven. Kenmerkend aan een gebrek is het brosse blad dat hoorbaar knapt bij het dubbelvouwen. Ook kleurt het blad tussen de nerven geel, beginnend vanuit de bladtoppen van de oudste bladeren. Dit is op de linkse foto van figuur 4.7.1 te zien.

Door een magnesiumgebrek verzwakt het gewas, wat de plant vatbaarder maakt voor zwakteparasieten. Alternaria is daar een voorbeeld van. Deze secundaire aantasting wordt vaak zichtbaar in de aangetaste bladdelen (rechterfoto in figuur 4.7.1). Zodra magnesiumgebrek wordt gesignaleerd is een bespuiting met een bladmeststof zinvol. Daarmee kan een secundaire aantasting worden voorkomen.

Figuur 4.7.1 Magnesiumgebreksverschijnselen beginnen met geelverkleuring tussen de bladnerven vanaf de toppen van het oudste blad (boven). Later ontstaat gemakkelijk zwartverkleuring in de aangetaste delen als gevolg van alternaria (onder).

4.7.2 Tijdstip van toediening

Magnesiumhoudende kalkmeststoffen kan men het beste in het najaar toedienen. Voor andere magnesiumhoudende (bodem)meststoffen is het toedieningstijdstip minder relevant. Voor het meest geschikte tijdstip voor het toedienen van bladmeststoffen: zie de gebruiksaanwijzing op het etiket. Een bladbespuiting met magnesium is vanaf augustus zelden rendabel.

4.7.3 Keuze van de meststof

Men kan kiezen tussen magnesiumhoudende meststoffen die men aan de bodem moet toedienen en/of aan magnesiumhoudende meststoffen die in het groeiseizoen over het gewas gespoten worden. De werking van magnesium kan verschillend zijn. Magnesium in kalkmeststoffen (MgCO₃) werkt op lichte gronden met een relatief lage pH (<5,5) in het eerste jaar na toediening voor ongeveer 80%. Op kleihoudende gronden met een hoge pH (>7,0) komt magnesium in gemalen kalkmeststoffen in het eerste jaar na toediening vrijwel niet tot werking. Magnesium in Betacal werkt in het eerste jaar voor ongeveer 25%. Magnesium in de meeste andere meststoffen werkt in het eerste jaar voor 100%. In tabel 4.7.1 staan enkele belangrijke magnesiumhoudende mest­stoffen vermeld. De gemiddelde magnesiumgehalten van dierlijke mest staan in tabel 4.3.2 van paragraaf 4.3.4. De magnesiumgehalten van diverse kalkmeststoffen staan in paragraaf 4.8.4, tabel 4.8.3.

Tabel 4.7.1 Enkele van de belangrijkste magnesiumhoudende meststoffen.

¹ be = basenequivalent, weergegeven in kg CaO per 100 kg meststof. Is de waarde lager dan -5 dan is de meststof zuurwerkend, is de waarde hoger dan +5 dan is de meststof basisch werkend.

² Kieserit is een bodemmeststof. EPSO TOP en EPSO Microtop zijn oplosmeststoffen.

³ EPSO Microtop bevat tevens 0,9% B en 1% Mn.

⁴ EPSO Combitop bevat tevens 4% Mn en 1% Zn.

4.8 Kalkbemesting

Versie: april 2023

Een goede pH (zuurgraad) van de bouwvoor is voor een goede groei van de biet belangrijk, vooral voor de groei van jonge plantjes. Ook de pH van de ondergrond heeft invloed op de opbrengst. Het is moeilijk deze te verhogen door een rechtstreekse bekalking. Wordt de pH van de bouwvoor op peil gehouden, dan zal door inspoeling de ondergrond zeer geleidelijk een iets hogere pH krijgen.

De in dit hoofdstuk genoemde pH-waarden zijn pH-CaCl₂-waarden. Dat wil zeggen dat voor de bepaling van de hoogte van de pH de grond geëxtraheerd wordt met CaCl₂. Voorheen werd uitgegaan van pH-KCl-waarden. Deze waarden kan men omrekenen naar pH-CaCl₂-waarden met de formule:

pH-CaCl₂= 0,928 * pH-KCl + 0,5262

In het Handboek Bodem en Bemesting staan uitgebreide pH-adviestabellen en formules om de benodigde hoeveelheden kalk te berekenen.

4.8.1 Kalkadvies zand- en dalgrond

De optimale pH is afhankelijk van het bouwplan en het organische stofgehalte van de bouwvoor. In tabel 4.8.1 staan de pH-adviezen vermeld. Voor een bouwplan met fabrieksaardappelen gelden andere adviezen. Hierin is het effect van een besmetting met aardappelcysten verdisconteerd. Deze adviezen staan in tabel 4.8.2.

Tabel 4.8.1 Advies pHˈs op diluviale zand-, dal- en veengronden zonder fabrieksaardappelen in het bouwplan, bij diverse organische stofklassen.

¹ de optimale pH is hier berekend op 6,0. Het pH-advies is hier afgetopt naar 5,8 vanwege de vrij grote kans op mangaangebrek.

Opmerkingen bij tabel 4.8.1:

• er is van uitgegaan dat de bekalking plaatsvindt in het najaar voorafgaand aan de teelt van suiker­bieten;
• bij een organische stofgehalte van <8% is gerekend met een bouwvoordikte van 28 cm, bij hogere gehalten van 22 cm.

Tabel 4.8.2 Advies pHˈs op diluviale zand-, dal- en veengronden met fabrieksaardappelen in het bouwplan, bij diverse organische stofklassen. AM-besmetting: 500-2000 (HLB-methode).

Opmerkingen bij tabel 4.8.2:

• bij een AM-besmetting lager dan 500 is de geadviseerde pH 0,1 hoger; bij een AM-besmetting hoger dan 2000 is de geadviseerde pH 0,1 lager;
• de pH-adviezen van 5,8 zijn eigenlijk hoger, maar zijn op 5,8 gesteld door de vrij grote kans op mangaangebrek bij deze hogere pHˈs;
• er is van uitgegaan dat de bekalking plaatsvindt in het najaar voorafgaand aan de teelt van suiker­bieten;
• bij een organische stofgehalte <5%, 5-8% en 8-15% is gerekend met een bouwvoordikte van 25 cm en bij >15% met een bouwvoordikte van 20 cm;
• er is uitgegaan van gerst als graangewas in het bouwplan.

De hoeveelheden kalk, in kg neutraliserende waarde (NW), die nodig zijn om de gewenste niveaus te bereiken, staan op het uitslagenformulier van het grondonderzoek. U kunt de hoeveelheden ook berekenen met de Applicatie Kalkbemesting.

Men kan bij een optimale pH globaal uitgaan van een jaarlijks verlies aan NW door onttrekking, uitspoeling en verzurende werking van meststoffen van ongeveer 200 kg per hectare op een zandgrond met 3% organische stof en 250 kg op dal- en veengronden en zandgrond met 8% organische stof. Deze getallen zijn niet erg vast en kunnen tussen de percelen aanzienlijk verschillen. Een pH-analyse van de grond is dus altijd aan te raden.

4.8.2 Kalkadvies zeezand-, zavel-, klei- en lössgrond

Ook op kleigrond is er een belangrijk verschil tussen de gewenste pH voor aardappelen en de overige gewassen. In tegenstelling tot zandgrond is er echter nauwelijks verschil tussen de meest gewenste pH voor bieten en die voor bijvoorbeeld granen.

De hoogte van het pH-advies op kleigrond is afhankelijk van het percentage lutum en het per­centage organische stof. Globaal varieert de streef-pH bij een organische stofgehalte van de grond <3% van 6,3 op zeezandgrond tot 7,2 op zwaardere kleigrond. Bij hogere organische ­stof­gehalten liggen deze streef-pHˈs lager.

Op rivierklei met meer dan 12% lutum is de streef-pH 6,5, bij minder lutum liggen de streef-pHˈs 0,2 tot 0,4 lager.

Op lössgrond wordt geadviseerd te bekalken tot pH 6,4 op percelen met <10% lutum en tot 6,7 op percelen met >10% lutum.

Een onderhoudsbekalking is alleen aan te bevelen voor percelen met minder dan 2% CaCO₃ (kool­zure kalk). De verliezen bedragen op zulke percelen circa 400 kg NW per hectare per jaar.

Los van de pH-adviezen kan het zinvol zijn om kleigrond te bekalken om de slempgevoeligheid te beperken (lichtere gronden) of de bewerkbaarheid te verbeteren (zwaardere gronden). Omdat deze aspecten moeilijk te kwantificeren zijn, wordt hiermee in het advies geen rekening gehouden.

4.8.3 Tijdstip bekalking

Om suikerbieten optimaal te laten profiteren van de bekalking, moet men deze in het vooraf­gaande najaar uitvoeren. De kalk moet zo intensief mogelijk vermengd worden met de bouw­voor. Door omstandigheden is het soms niet mogelijk om in het najaar te bekalken. Dit is dan nog wel mogelijk in het vroege voorjaar, mits men een fijne kalkmeststof, bij voorkeur met een laag magnesiumgehalte, gebruikt (de werking van MgCO₃ is minder dan van CaCO₃). Een dergelijke meststof lost relatief snel op in de grond. Betacal is vanwege zijn goede oplosbaar­heid de geschiktste kalkmeststof voor het voorjaar. De goede oplosbaarheid van Betacal is niet alleen te danken aan de fijnheid, maar ook aan de organische stof in de Betacal. De koolzuur die vrij­komt bij de vertering van de organische stof, zorgt voor een extra snelle werking. Een bekalking van de bovengrond, vlak voor de zaaibedbereiding (een zogenaamde topbekalking), gaf in proe­ven in het verleden soms positieve resultaten op gronden met minder dan 6% organische stof. Deze methode van bekalking is echter een stuk minder effectief dan een bekalking waarbij de kalk intensief door de bouwvoor is gewerkt.

4.8.4 Keuze van de meststof

Op zand- en dalgronden kan men bij najaarsaanwending in principe iedere gangbare kalkmest­stof gebruiken. Bij voorjaarsaanwending en bij aanwending op kleigronden is in feite alleen Betacal geschikt. De werking van gemalen koolzure kalkmeststoffen valt op kleigrond tegen. Deze kalkmeststoffen lossen bij een hoge pH (pH>6,5) moeilijk op en werken daardoor traag. Betacal daarentegen werkt wel snel, omdat het zeer reactieve kalk (CaCO₃) bevat. Het IRS heeft van een aantal gangbare kalkmeststoffen de werkingssnelheid bepaald volgens NEN-EN13971 (Sauerbeck-methode). Betacal bleek verreweg de snelst werkende kalkmeststof te zijn; zie figuur 4.8.1. In tabel 4.8.3 worden de belangrijkste kalkmeststoffen genoemd en de complete chemische samenstelling van Betacal vindt u in tabel 4.8.4.

Tabel 4.8.3 Enkele van de belangrijkste kalkmeststoffen.

¹ NW = neutraliserende waarde.

² Kalkdeeltjes zijn volgens opgave producent <0,005 mm.

Opmerkingen bij tabel 4.8.3:

• de fijnheid van Betacal, Magkal en Vitakal is bepaald volgens de natte zeefmethode;
• de werking van de stikstof in Betacal bedraagt bij najaarsaanwending circa 40%; bij voorjaars­aanwending circa 75%.

Tabel 4.8.4 Overzicht chemische samenstelling van Betacal.

* NW = neutraliserende waarde.

Betacal staat op de lijst van meststoffen en bodemverbeteringsmiddelen die mogen worden toegepast in de biologische landbouw (bijlage 1, Verordening (EG) Nr. 834/2007).

Figuur 4.8.1 Reactiesnelheid van uiteenlopende kalkmeststoffen (NEN-EN13971).

Kalkgebrek

De opbrengst van suikerbieten is sterk gerelateerd aan de hoogte van de pH. Met name een te lage zuurgraad heeft gevolgen voor de opbrengst en kwaliteit. Dit is al aan het begin van het groeiseizoen te zien door een achterblijvende ontwikkeling. Ook heeft het blad een lichtgroene tot gelige kleur. Een te lage pH leidt ook tot een slechte ontwikkeling van het wortelstelsel, waarbij de wortels zwart kunnen verkleuren. Dat betekent dat de vocht- en nutriëntenopname belemmerd wordt. Vaak worden symptomen van fosfaatgebrek zichtbaar. De beschikbaarheid van nutriënten neemt ook af bij een lage pH.

Een te lage pH heeft ook gevolgen voor de kans op aantasting door ziekten. Zo kan de aantasting door aphanomyces, rhizoctonia en aaltjes meer schade veroorzaken.

Figuur 4.8.2 Achterblijvende groei vanwege een te lage pH kan pleksgewijs voorkomen.

4.9 Boriumbemesting

Versie: april 2023

Een tekort aan borium veroorzaakt bij bieten hartrot. De belangrijkste verschijnselen hiervan zijn het afster­ven en zwart verkleuren van de jongste blaadjes midden in de kop en de vorming van nieuwe zij­scheuten (zie figuur 4.9.1). De kans op boriumgebrek is het grootst op percelen met een te lage boriumtoestand van de bouwvoor. Een slechte structuur, hoge pH (>5,8) en watergebrek verhogen de kans op boriumgebrek. Boriumgebrek is nadelig voor zowel de wortelopbrengst als de interne kwaliteit van de biet.

Boriumgebrek komt vooral voor op zandgronden (zowel de alluviale als de diluviale zand­gron­den), maar kan ook voorkomen op rivierklei-, dal- en lössgronden. Zeekleigronden zijn van nature borium­rijk.

In incidentele gevallen kunnen bieten op zeekleigrond ook last van boriumgebrek hebben. Meestal betreffen dit percelen met een dun kleipakket, in jaren met een droge zomer en droog najaar. Op basis van ervaringen in het verleden kan men overwegen om tegen boriumgebrek preventieve maatregelen te nemen.

Figuur 4.9.1 Boriumgebrek veroorzaakt hartrot en kan een forse opbrengstderving veroorzaken. De gebreksverschijnselen op deze foto werden veroorzaakt door een te hoge pH (6,9) op zandgrond.

4.9.1 Hoogte van de boriumgift

Via grondonderzoek (extractie met heet water) kan men vaststellen of de bouwvoor voldoende borium bevat en hoeveel borium wordt geadviseerd (zie tabel 4.9.1). Tegenwoordig vindt op veel percelen grondonderzoek op borium plaats op basis van extractie met CaCl₂ (ook wel PAE-methode genoemd). Voor borium is deze methode echter nog niet gevalideerd en opgenomen in het Handboek Bodem en Bemesting.

Tabel 4.9.1 Waardering boriumtoestand en adviesgiften.

Bij afwezigheid van een bodemanalyse is het advies voor gronden die gevoelig zijn voor borium­gebrek (vooral lichte, droogtegevoelige gronden) om minimaal 400 gram borium per hectare te geven.

4.9.2 Tijdstip van toediening

Vaste boriummeststoffen, zoals Borax, moet men bij voor­keur voor het zaaien toedienen. Vloeibare boriummeststoffen kan men spuiten in de periode vlak voor het zaaien tot en met het sluiten van het gewas. Er is een lichte voorkeur voor een bespuiting bij het zaaien. Percelen die sterk gevoelig zijn voor boriumgebrek kunt u het beste borium geven bij het zaaien, gevolgd door een tweede gift voor het sluiten van het gewas. Veelal kunnen vloeibare boriummeststoffen gemengd met herbiciden worden gespo­ten. Lees ook de aanwijzingen op het etiket. Als er onvoorzien in juli of begin augustus boriumgebreksverschijnselen optreden, kan men verslechtering van de situatie trachten te voorkomen door ongeveer 400 gram B per hectare te spuiten. Bij twijfel over al dan niet boriumgebrek kan men het boriumgehalte van de jongst volgroeide bladeren laten onderzoeken. Bij B-gehalten beneden 3,2 mg B per 100 gram droge stof is de kans op boriumgebrek groot.

4.9.3 Keuze van de meststof

Voor een bemesting met een borium­mest­stof kan men Borax gebruiken, maar deze meststof geeft door de geringe be­no­digde hoeveelheden (5 tot 15 kg/ha) vaak problemen wat betreft de regelmaat van verde­ling.

Er zijn goed oplosbare boriummeststoffen verkrijgbaar, die men zowel vóór opkomst als na opkomst van de bieten met een landbouwspuit kan toedienen. In tabel 4.9.2 staan enkele van de belangrijkste borium- en boriumhoudende meststoffen. Het boriumgehalte van de meeste dier­lijke mestsoorten bedraagt 3 tot 5 gram per ton.

Tabel 4.9.2 Enkele van de belangrijkste borium- en borium­houdende meststoffen.

¹ Agrifirm bietenmix bevat tevens 15,4% N, 1,3% MgO, 18,4% Na₂O en 6,2% SO₃.

² Agrifirm bietenzout bevat tevens 50% Na₂O.

³ Brassitrel Pro bevat tevens 7,7% MgO, 0,3% Mo en 4,6% Mn.

⁴ EPSO Microtop bevat tevens 15% MgO, 31% SO₃ en 1% Mn.

⁵ Nitrakali plus bevat tevens 15% N, 9% K₂O en 21% Na₂O.

⁶ Unika chili bevat tevens 14% N, 2,5% SO₃ en 8,5% Na₂O.

4.10 Mangaanbemesting

Versie: april 2023

Op zand- en dalgronden is de hoogte van de pH verreweg de belangrijkste factor voor het op­treden van mangaangebrek. Beneden pH 5,5 is er geen, tussen pH 5,5 en 5,8 een geringe, tussen pH 5,9 en 6,3 een gerede en boven pH 6,3 een erg grote kans op het optreden van man­gaan­gebrek. Genoemde pH-waarden zijn pH-CaCl₂-waarden. Gebreksverschijnselen (figuur 4.10.1) zijn vaak het eerst te zien op humusarme perceelsgedeelten (zandkop­pen), omdat na bekalking de pH daar meer stijgt dan op humusrijke perceelsgedeelten.

Op kleihoudende gronden bestaat ook de kans op het optreden van mangaangebrek. Hiervan is een onvoldoende beschikbaarheid door een combinatie van een aantal factoren (organische stof­gehalte, droogte, hoeveelheid reduceerbaar mangaan in de grond) de oorzaak. De hoe­veel­heid reduceerbaar mangaan (MnO₂) is de fractie die makkelijk wordt omgezet (gereduceerd) tot opneembaar mangaan (Mn²⁺) en kan men door grondonderzoek (extractie met ammoniumacetaat 1 N hydrochinon) laten vaststellen. Op gronden met een organische stofgehalte <2,5% kan bij een reduceerbaar mangaangehalte <60 mg per kg grond gebrek worden verwacht. Dit geldt ook voor een organische stofgehalte >2,5% bij een mangaangehalte van <100 mg per kg, maar niet voor gronden in de Noordoostpolder, de Biesboschpolders en de Kreekrakpolder.

Mangaangebrek

Mangaangebrek is te herkennen aan kleine, wolkvormige, lichtgele vlekken op de oudste bladeren. Deze plekken kunnen later bruin verkleuren en necrotiseren. De bladeren die gebrekssymptomen vertonen, hebben een steile stand en draaien bovenaan naar binnen (figuur 4.10.2).

Als men twijfelt of er sprake is van mangaangebrek, kan men bietenbladeren laten analyseren op mangaangehalte. Van jonge bieten de buitenste bladeren, van oudere bieten de jongst volgroeide bladeren. Bij gehalten lager dan 2,0 mg Mn per 100 gram droge is er een gerede kans op mangaangebrek. Bij gehalten lager dan 1,5 mg Mn per 100 gram droge stof is er bijna altijd sprake van mangaangebrek.

Figuur 4.10.1 Symptomen van mangaangebrek worden als eerste zichtbaar op oud blad door kleine, wolkvormige, lichtgele vlekken tussen de nerven.

Figuur 4.10.2 Bladeren die door mangaangebrek zijn aangetast, staan steil en draaien vanaf de bladranden bovenaan naar binnen toe.

Mangaanbespuitingen kunnen gebrek snel opheffen. Op drie proefvelden (1981, 1991 en 1998) bleek dat mangaangebrek bij bieten geen aantoonbare invloed had op de opbrengst en interne kwaliteit.

Uit onderzoek in de jaren 2001 tot en met 2004 bleek dat langdurig mangaangebrek bij sommige rassen leidde tot een significant lagere suikeropbrengst.

Het bestrijdingsadvies van mangaangebrek is als volgt: Als mangaangebrek vroeg optreedt (circa zesbladstadium) en men op basis van ervaringen in het verleden vermoedt dat dit gebrek langdurig (circa drie maanden of meer) zal zijn, luidt het advies om mangaangebrek te bestrijden zodra dit zichtbaar is. Vaak zal het nodig zijn om de bespuiting, met een tussenpoos van een paar weken, één of twee keer te herhalen. Er zijn rassen die niet lijden onder mangaangebrek en waarvoor bestrijding niet rendabel is. Het is echter niet bekend welke rassen dit betreft. De lage meststofkosten per hectare van een bespuiting (gemid­deld circa 10 euro per bespuiting) kan men beschouwen als een verzekerings­premie voor even­tuele opbrengst­verliezen. Een bijkomend voordeel van bestrijding van man­gaangebrek kan zijn dat bieten dan minder gevoelig zijn voor gewasbeschermingsmiddelen.

Mengen van mangaanmeststoffen met gewasbeschermingsmiddelen kan het risico inhouden dat de be­schik­baarheid van mangaan voor de plant terugloopt. Dit geldt in ieder geval voor de mangaan­chelaten. Let in ieder geval op de gebruiksvoorschriften bij de diverse middelen!

4.10.1 Hoogte van de mangaangift

De hoogte van de mangaangift varieert per mangaanmeststof; zie hiervoor de aanwijzingen op het etiket. Het is praktisch niet mogelijk om door bemestingen het mangaangehalte van de bodem zodanig te verhogen dat mangaangebrek niet zal optreden.

4.10.2 Tijdstip van toediening

De bespuiting moet plaatsvinden als mangaangebrek zichtbaar is. Indien nodig, moet men de bespui­ting een paar weken later herhalen.

4.10.3 Keuze van de meststof

Bij de keuze van de meststof moet men zich vooral laten leiden door de kosten van de bespui­ting per hectare. In tabel 4.10.1 staan enkele van de belangrijkste mangaanmeststoffen vermeld. Al deze meststoffen zijn bladmeststoffen.

Tabel 4.10.1 Enkele van de belangrijkste mangaanmeststoffen.

¹ n.b. = niet bekend.

² Hu-Man 15 bevat tevens 12 g Mg/l, 93 g S/l en 10 g Zn/l.

³ bevat tevens 7,7% N (120 g/l).

4.11 Overige nutriënten

Versie: april 2023

4.11.1 Molybdeenbemesting

Molybdeengebrek uit zich in een geremde groei, waarbij de bladeren bleekgroen en dikwijls samengeknepen zijn. Veel jonge plantjes kunnen wegvallen. In Nederland komt molybdeen­gebrek vooral voor op ijzeroerbevattende zand- en dalgronden met een pH-CaCl₂ lager dan 5,6.

Molybdeengebrek kan men voorkomen door de pH-CaCl₂ op minimaal 5,6 te brengen. Bestrijding van molybdeengebrek is mogelijk door een bespuiting met bijvoorbeeld 0,25 kg Natriummolybdaat per hectare of 0,25 liter Molytrac 250 per hectare.

4.11.2 Zwavel

Suikerbieten hebben een lage zwavelbehoefte. Hoewel een zwavelgebrek zelden voorkomt in Nederland, is het risico op een zwaveltekort het grootst op zandgronden met een laag humusgehalte. Een lage grondwaterstand (uitspoeling) en weinig depositie in de omgeving verhogen dit risico.

Onderzoek in 2005 en 2006 naar het effect van een zwavelbemesting op percelen met een lage zwavelvoorraad leidde niet tot een verhoging van de opbrengst en interne kwaliteit. Ook leidde een zwavelgift niet tot een verhoging van het zwavelgehalte in het blad. In deze zes proeven werd 30 kg zwavel (S) gegeven. Ook in buitenlandse onderzoeksresultaten en eerder Nederlands onderzoek is gebleken dat suikerbieten niet op een zwavelbemesting reageren, zelfs niet bij lage bodemvoorraden aan zwavel. Grondonderzoek op zwavel en een bewuste keuze voor een zwavelhoudende meststof zijn dan ook voor suikerbieten niet nodig.

Figuur 4.11.1 Zwavelgebrek is te herkennen aan de gele, steile en vaak lepelvormige vorm van het blad.

4.11.3 Groeibevorderaars en plantversterkers

Het IRS onderzoekt regelmatig de effecten van groeibevorderaars, plantversterkers en biostimulanten op proefvelden. In veel gevallen wordt een verbetering van de wortelopbrengst of het suikergehalte bij het toepassen van deze producten geclaimd. Tot dusver leidde toediening van deze producten in geen enkel geval tot een hogere opbrengst en interne kwaliteit.

4.12 Organische stof

Versie: maart 2024

Een voldoende hoog organische stofgehalte van de bouwvoor is erg belangrijk. Op zand- en dal­grond is het vooral van belang voor de vochtvoorziening en het adsorberend vermogen, op klei­grond vooral voor de structuur. Om het gehalte aan organische stof op peil te houden moet ge­mid­deld per jaar 2.000 kg effectieve organische stof per hectare worden aangevoerd. Deze hoeveelheid kan van perceel tot perceel sterk variëren. De afbraak van organische stof in de bodem (gemiddeld 2% per jaar) is namelijk afhankelijk van diverse bodemkenmerken, zoals de aard van de organische stof (ouderdom, C/N verhouding), de ontwateringstoestand en de pH. Onderzoek heeft aangetoond dat de vuistregel van 2% afbraak van organische stof per jaar gehandhaafd kan blijven. Uitzondering vormen de dalgronden, waar het wel zinvol kan zijn om rekening te houden met het aandeel (zeer) slecht afbreekbare organische stof en eventueel de pH. Onderzocht wordt nog welke afbraaksnelheid voor perceelspecifieke adviezen in de Veenkoloniën gehanteerd moeten worden.

Onder effectieve organische stof (EOS) verstaat men de hoeveelheid organische stof die na één jaar nog in de bodem aanwezig is. De belangrijkste organische stofbronnen zijn wortel- en stoppel­resten, groenbemesters, compost en dierlijke mest.

Figuur 4.12.1 Vaste mest is een belangrijk aanvoerbron van nutriënten en effectieve organische stof (EOS).

Indien stro op het land achterblijft en wordt ondergeploegd, zal voor de vertering hiervan circa 7 kg stikstof per 1.000 kg stro nodig zijn, die men in de vorm van kunstmest of dierlijke mest moet geven. Dit moet gebeuren in het najaar over het stro (voor het ploegen). Als de extra N-gift niet in het najaar is gegeven, verdient het aanbeveling dit alsnog in het voorjaar te doen.

Indien het stro in eerste instantie boven op de grond blijft liggen en pas later samen met de groen­bemester wordt ondergeploegd, hoeft men geen extra stikstof voor de vertering van het stro te geven. De belangrijkste groenbemesters voor suikerbieten zijn gele mosterd, bladram­me­nas en gras. Gras is om diverse redenen minder geschikt voor bieten. Gras is onder andere waardplant voor diverse aaltjes en insecten, zoals ritnaalden en emelten. Zie hoofdstuk 5.6 ˈGroenbemestersˈ van deze teelthandleiding voor meer informatie over groenbemesters en de invloed van ziekten en plagen op de keuze van de groenbemester.

Suikerbieten stellen hoge eisen aan de wijze van voorbewerken en onderwerken van met name grasgroenbemesters. De grond moet voldoende droog zijn, dus tijdig en onder gunstige omstandigheden onderwerken. Kruisbloemigen, zoals bladrammenas en gele mosterd, hebben als voordeel dat men ze nog vrij laat, tot in de tweede helft van september, kan zaaien. Deze gewassen zijn vorstgevoelig en verteren sneller dan gras. Hierdoor komt vrij kort na het onderwerken of doodvriezen stikstof uit deze gewas­sen vrij. Indien dit gebeurt vóór februari kan deze stikstof, of een deel ervan, meege­nomen worden in het Nmin-monster in februari. Een extra aftrek van het advies is dan niet meer nodig. Voor het gebruik van dierlijke mest en compost moet men rekening houden met de wet­telijke bepalingen die hieraan verbonden zijn. Men moet onder andere rekening houden met de Meststoffenwet en het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal). In paragraaf 4.13 staan de belangrijkste regels.

In tabel 4.13.1 staat hoeveel effectieve organische stof men met diverse bronnen gemiddeld aanvoert. Een uitgebreid overzicht is te vinden in het Handboek Bodem en Bemesting.

Tabel 4.12.1 Gemiddelde aanvoer van effectieve organische stof met enkele belangrijke organische stofbron­nen.

* d.m.= dunne mest; v.m.= vaste mest.

4.13 Wettelijke regels

Versie: maart 2024

In de Europese nitraatrichtlijn en de Kaderrichtlijn Water staan afspraken en doelen om de waterkwaliteit te beschermen. Ieder land kan zelf regels opstellen om deze afspraken na te komen. Nederland heeft deze wettelijke regels vastgelegd in de Meststoffenwet (Msw). De Meststoffenwet is weer onderverdeeld in de Uitvoeringsregeling Meststoffenwet (Urm) en het Uitvoerings­besluit Meststoffenwet (Ubm). Vanaf 2024 zijn het Besluit gebruik meststoffen (Bgm) en de Uitvoeringsregeling gebruik meststoffen (Ugm) ondergebracht in het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal), onderdeel van de Omgevingswet. Hieronder staat een selectie beschreven. Meer informatie is te vinden op www.rvo.nl.

4.13.1 Meststoffenwet, Uitvoeringsregeling Meststoffenwet en Uitvoeringsbesluit Meststoffenwet

Er gelden gebruiksnormen voor dierlijke mest, stikstof en fosfaat.

Gebruiksnorm dierlijke mest

De maximale stikstofgift (N-totaal) met dierlijke mest bedraagt 170 kg per hectare en op derogatiebedrijven 210 of 230 kg per hectare (2024), afhankelijk van de ligging en grondsoort. De derogatie wordt in de komende jaren afgebouwd en vervalt vanaf 2026. Voor deze bedrijven geldt dan ook de maximale gift van 170 kg per hectare. Het gaat om gemiddelde maximale giften. Men mag dus het ene perceel meer en het andere perceel minder geven. De fosfaatgebruiks­norm mag men hierbij niet overschrijden.

Alle meststoffen waarin dierlijke mest voorkomt, worden beschouwd als dierlijke mest. Champost bijvoorbeeld (waar onder andere paardenmest in zit) valt ook onder dierlijke mest.

Gebruiksnorm stikstof

Voor ieder gewas is op basis van de geldende bemes­tings­adviezen vastgesteld hoeveel stikstof maximaal mag worden gegeven. Voor het zuidelijk zand- en lössgebied is de stikstofgebruiksnorm in 2015 verlaagd met als doel het stikstofbodemoverschot, en daarmee de uitspoeling van stikstof, te verlagen. In 2024 zijn de gebruiksnormen in zogeheten met ‘nutriënten verontreinigde gebieden’ (NV-gebieden) verlaagd met 5%. In een aantal NV-gebieden die in een grondwaterbeschermingsgebied (GWB-gebied) vallen, is de ruimte met 10% verlaagd. In 2025 wordt de gebruiksnorm in al deze gebieden met 20% verlaagd ten opzichte van de norm in 2023. De gebruiksnormen voor 2024 staan in tabel 4.13.1 weergegeven.

Tabel 4.13.1 Gebruiksnormen voor suikerbieten (2024).

Op klei mag extra stikstof gebruikt worden middels stikstofdifferentiatie. Voor suikerbieten bedraagt deze extra ruimte 15 kg stikstof per hectare per jaar, mits aangetoond kan worden dat de gemiddelde wortelopbrengst van de laatste drie jaar hoger dan 75 ton per hectare was.

Als equivalente maatregel kan men een opbrengstafhankelijke verhoging van de stikstofgebruiks­norm voor (o.a.) suikerbieten aanvragen (onder voorwaarden; zie Equivalente maatregel (rvo.nl)). De hoogte hiervan staat in tabel 4.13.2.

Tabel 4.13.2 Toegestane verhoging van de N-gebruiksnorm voor suikerbieten in kg N per hectare per jaar, afhankelijk van de gemiddelde wortelopbrengst van de afgelopen drie jaren.

De gebruiksnormen voor groenbemesters zijn vanaf 2024 veranderd. Voor vlinderbloemige groenbemesters is de gebruiksnorm vervallen. Voor niet-vlinderbloemige groenbemesters is er alleen een gebruiksnorm indien de groenbemester:

• wordt gezaaid na graan, graszaad of koolzaad;
• uiterlijk 1 september wordt gezaaid;
• niet voor 1 februari wordt vernietigd.

Op klei en veen is de gebruiksnorm 60 kg per hectare, op zand en löss 50 kg per hectare.

De volledige gebruiksnormen zijn te vinden op de website van RVO: Tabel 2 Stikstof landbouwgrond (rvo.nl).

Dit zijn de voorwaarden voor de mestwetgeving. Voor vergroening gelden andere voorwaarden.

Net als bij dierlijke mest is men vrij om het ene gewas meer en het andere gewas minder stikstof te geven. Bij de gebruiksnorm van stikstof gaat het om werkzame stikstof. Het werkingspercentage van kunstmeststikstof is op 100 gesteld. De werkingspercentages van dierlijke mest en andere mest­stoffen zijn lager vastgesteld. Voor dierlijke mest is het werkingspercentage afhankelijk van het tijdstip van toedienen; zie tabel 4.13.3.

Tabel 4.13.3 Stikstofwerkingscoëfficiënten in stelsel van gebruiksnormen (2024).

In de tabel is zichtbaar dat de najaarstoediening van drijfmest is verboden. Dit verbod geldt vanaf 1 augustus, met uitzondering van percelen waar voor 15 september een groenbemester wordt ingezaaid. Op die percelen mag tot en met 15 september drijfmest worden uitgereden. Op zand- en lössgrond mag vaste mest worden uitgereden tot en met 31 augustus. Onder ˈoverige organische meststoffenˈ vallen onder andere Betacal en Betafert.

Gebruiksnorm fosfaat

De fosfaatgebruiksnorm is afhankelijk van de fosfaattoestand van de bodem. Deze toestand moet blijken uit bemonstering en analyse van de oppervlakte bouwgrond. Als de bodem niet bemonsterd en geanalyseerd is, moet men de laagste fosfaatgebruiksnorm (categorie hoog) hanteren. In tabel 4.13.4 staan de fosfaatgebruiksnormen voor bouwland.

Tabel 4.13.4 Fosfaattoestand en gebruiksnormen voor bouwland vanaf 2021, gebaseerd op het P-AL-getal en de P-CaCl₂-getal.

Vanaf 2023 geldt een fosfaatvrijstelling voor vaste strorijke mest en champost. Hierbij telt 75% van de hoeveelheid fosfaat mee in de gebruiksruimte. Bij het gebruik van compost telt slechts 25% van de hoeveelheid fosfaat mee. Voorwaarde is dat ten minste 20 kg fosfaat afkomstig is uit een van deze bronnen en dat de fosfaatgebruiksnorm niet wordt overschreden. Meer informatie staat op de pagina Stimuleren organische stofrijke meststoffen (rvo.nl).

Fosfaatklasse hoog

In de fosfaatklasse hoog is een mogelijkheid om vijf kilo extra fosfaat aan te voeren bovenop de gebruiksnorm van 40 kilo, mits aan de voorwaarden in artikel 33b van de Uitvoeringsregeling Meststoffenwet wordt voldaan. Daarvoor moet aantoonbaar ten minste 20 kilo fosfaat afkomstig zijn uit organische stofrijke bronnen. De voorwaarden staan op de pagina Extra organische mest uitrijden (rvo.nl).

De fosfaatwerking van alle fosfaathoudende meststoffen is op 100% gesteld, met uitzondering van de fosfaatvrijstelling in compost, champost en strorijke organische mest.

Zuiveringsslib en compost

Zuiveringsslib en compost moeten onder andere voldoen aan kwaliteitsnormen voor de gehalten aan zware meta­len en organische stof (of NW bij zuiveringsslib). Als aan één of meerdere normen niet wordt voldaan, dan mag de meststof niet worden toegediend. In tabel 4.14.5 staan de kwaliteitsnormen van zuiveringsslib en compost vermeld.

Tabel 4.13.5 Minimaal vereiste organische stofgehalte (of NW) in per­centage op droge stof en de maximaal toegelaten gehalten aan zware metalen en arseen in zuiverings­slib en compost in mg per kg droge stof.

- voor compost zijn geen eisen geformuleerd voor NW.

4.13.2 Besluit activiteiten leefomgeving

Gebruiksnormen zuiveringsslib

Zuiveringsslib mag men alleen toedienen als uit de analyse van een grondmonster blijkt dat de grond voldoet aan de toetsingswaarden die staan vermeld in bijlage 3 van het Bgm.

De gebruikte hoeveelheid vloeibare zuiveringsslib mag op bouwland niet groter zijn dan 2 ton droge stof per hectare per jaar. De toegestane dosering steekvast zuiveringsslib mag niet groter zijn dan 4 ton droge stof per hectare per twee jaren.

Uitrijregels

• Dierlijke mest, kunstmeststikstof en zuiveringsslib mag men niet toedienen als de bodem geheel of gedeeltelijk bevroren is, geheel of gedeeltelijk bedekt is met sneeuw, of wanneer de bovenste laag is verzadigd met water.
• Zuiveringsslib en compost moet men zo gelijkmatig mogelijk over het perceel versprei­den.
• Voor zuiveringsslib gelden dezelfde regels voor het uitrijden en inwerken (emissiearme aanwending) als voor dierlijke mest.
• Compost en overige organische mest hoeft men niet emissiearm aan te wenden.
• Op gronden met een hellingspercentage van zeven of meer is het gebruik van dierlijke mest­stoffen, kunstmeststikstof en overige organische meststoffen slechts onder voorwaar­den toe­gestaan.

Uitrijverboden dierlijke mest bouwland

Op alle grondsoorten is het van 1 augustus tot en met 15 maart verboden om drijfmest uit te rijden. Indien een teler een groenbemester teelt, mag hij in de maand augustus en tot en met 15 september ook drijfmest toepassen wanneer de groenbemester tot die datum wordt gezaaid. Indien er een gewas wordt geteeld dat op de lijst met vroege teelten staat, mag er ook tussen 16 februari en 15 maart drijfmest uitgereden worden.

Vaste mest mag een teler op zand-, dal- en lössgrond niet toepassen vanaf 15 september tot en met 31 januari. Tussen 1 januari en 1 februari geldt vanaf 2023 een uitzondering in deze gebieden voor vaste strorijke mest. Op klei- en veengrond mag een teler het hele jaar vaste mest uitrijden.

Emissiearm aanwenden van dierlijke mest op bouwland

• Drijfmest moet in één werkgang op de grond worden gebracht en ingewerkt, zodanig dat de mest niet meer zichtbaar is.
• Op beteeld bouwland wordt de drijfmest in de grond gebracht in sleufjes van maximaal 5 cm breed.
• Op onbeteeld bouwland wordt de drijfmest in de grond gebracht in sleufjes van maximaal 5 cm breed en minimaal 5 cm diep.
• Vaste mest moet in maximaal twee direct opeenvolgende werk­gangen op de grond worden gebracht en ingewerkt, zodanig dat de mest niet meer zichtbaar is.

Op bouwland gelegen op Texel en op zandgrond in het veenkoloniaal gebied hoeft men ter voorkoming van winderosie de drijfmest niet emissie­arm aan te wenden.

Gebruiksverbod kunstmeststikstof

In de periode van 16 september tot en met 31 januari is het verboden om kunstmeststikstof te gebruiken. Er zijn een paar uitzonderingen:

• bouwland dat gelijkmatig is beteeld met vollegrondsgroente;
• fruitteelt op bouwland in de periode 16 september tot en met 15 oktober;
• gebruik van ureum in de fruitteelt op bouwland;
• hyacinten- en tulpenteelt op bouwland in de periode van 16 september tot en met 31 januari.

Vernietigen van grasland

De voor de akkerbouw belangrijkste regels voor het vernietigen van grasland zijn:

• op klei- en veengrond mag men grasland scheuren (vernietigen) in de periode 1 februari tot en met 15 september. Van 16 september tot en met 30 november mag grasland alleen gescheurd worden als vervolgens bepaalde bollensoorten worden geplant. Op kleigrond mag ook grasland gescheurd worden in de periode 1 november tot en met 31 december, mits het eerstvolgende gewas een ander gewas is dan gras;
• op zand- en lössgrond mag men grasland scheuren in de periode tussen 1 februari en 31 mei. Voorwaarde voor scheuren van 1 februari tot en met 10 mei is dat direct aansluitend een stikstofbehoeftig gewas wordt geteeld. Van 11 mei tot en met 31 mei mag alleen grasland gescheurd worden als direct opnieuw gras gezaaid wordt. Een lijst met stikstofbehoeftige gewassen en overige regels rondom grasland scheuren staan op de website van RVO.

Gras voor graszaad valt niet onder deze regels.

4.13.3 Activiteitenbesluit Milieubeheer

Ondernemers zijn verplicht om bij het kunstmest strooien langs oppervlaktewater gebruik te maken van kantstrooiapparatuur.

Bij gebruik van bladmeststoffen moet men kantdoppen gebruiken om te voorkomen dat er middel in het oppervlaktewater komt.

4.14 Beregening

Versie: april 2023

4.14.1 Opkomstberegening

Als er (veel) bietenzaad droog in het zaaibed ligt en er is op korte termijn geen uitzicht op regen, dan kan men overwegen om te beregenen. Hierdoor kan men zorgen voor een gelijkmatige opkomst en een regelmatig gewas. Bovendien zorgt een snelle opkomst voor een langere groei­periode.

Voor opkomstberegening luidt het advies om ongeveer 15 mm water per keer te geven. Overschrijd deze hoeveelheid op slemp­gevoelige percelen niet!

Vaak is twee keer beregenen noodzakelijk. Het gewenste interval tussen twee beregeningen is afhankelijk van het weer (zon, wind, temperatuur), maar bedraagt gemiddeld circa vijf dagen.

Het beregeningswater mag niet te zout zijn, maximaal 1.200 mg chloride per liter. Dit komt overeen met een EC-waarde van ongeveer 4,7. Dit maximale chloridegehalte ligt lager als kort voor het zaaien zout is toegediend in de vorm van kunstmest (bijvoorbeeld Kalkammon­salpeter of Kali-60) of als er een bodemherbicide is gebruikt. Hoeveel lager is niet exact aan te geven.

Opkomstberegening is ook mogelijk na de zaaibedbereiding, maar voor het zaaien. Om het zaaibed goed te bevochtigen is vaak meer dan 20 mm water nodig. Deze methode is dan ook vooral geschikt voor zwaardere, niet slempgevoelige kleigronden.

Figuur 4.14.1 Zodra bietenzaad is gekiemd, betekent een vochttekort dat het kiempje afsterft. Opkomstberegening kan dan een uitkomst bieden.

4.14.2 Beregening in groeiseizoen

Voor het behalen van een zo hoog mogelijke opbrengst en een goede interne kwaliteit (suiker­gehalte en WIN) is een goede vochtvoorziening van het gewas in het groeiseizoen belangrijk. Dit hangt af van de hoeveelheid neerslag die in het groeiseizoen valt en het vocht­leverend vermogen van de grond.

Bieten verbruiken bij voldoende vocht globaal 400 tot 480 liter water per m² tussen mei en oktober. In de maanden juni en juli is de waterbehoefte doorgaans het grootst. Het waterverbruik is in die maanden in totaal circa 275 liter per m². Voor de productie van 1 kg droge stof verbruikt de suikerbiet ongeveer 210 liter water [2].

Opheffen vochttekort

Het vochtleverend vermogen van de grond wordt bepaald door de aard en samenstelling van de bodem (humusarm zand houdt minder vocht vast dan veen), de bewortelingsdiepte en de moge­lijke aanvoer van vocht vanuit het grondwater (capillaire opstijging). Wat dit laatste betreft is de samenstelling van de ondergrond en de afstand van het grondwater tot de onderkant van de bewortelde zone belangrijk. Op sommige percelen kan men deze afstand verkleinen en daarmee de droogtegevoeligheid verminderen door (onder)grondverbetering toe te passen. Hierbij moet men vooral denken aan het opheffen van storende lagen (bijvoorbeeld ploegzool, schelpenbank, oerbank, gliedelaag).

Andere maatregelen die men kan nemen om de beschikbare hoeveelheid water optimaal te benutten zijn:

• het in stand houden of verhogen van het organische stofgehalte. Verhogen van het gehalte is echter een langjarig proces;
• zorgen dat water de bodem kan indringen (ploegen, spitten, (vastetand)cultivateren);
• waterconservering en peilbeheer gericht op langer vasthouden van water. Dit kan bijvoorbeeld door het plaatsen van stuwen, het ophogen van slootbodems, het dempen van greppels of het aanleggen van peilgestuurde drainage.

Figuur 4.14.2 Beregening kan noodzakelijk zijn om opbrengstverlies te beperken of voorkomen wanneer een vochttekort dreigt.

Vochttekort kan men opheffen door te beregenen. Hoewel op zeekleigronden in Nederland gemiddeld bijna 20% van de percelen in droge jaren voor beregening in aanmerking komt [3], vindt dit hier zelden plaats. Vooral omdat er in de kuststreek geen water van goede kwaliteit beschik­baar is. Op zand- en dalgronden komen vooral de hoog gelegen percelen met een diepe grond­waterstand (geen capillaire opstijging) voor beregening in aanmerking. Gemiddeld voldoet op deze gronden ongeveer één op de drie percelen aan deze beschrijving.

Door de jaren heen beregent men bieten op de zandgronden het meest, vooral in het zuid­oostelijk zandgebied. Dit gold ook voor de droge jaren 2018, 2019 en 2020 (zie tabel 4.14.1).

Tabel 4.14.1 Gemiddeld aantal keren dat er beregend is en het gemiddeld aantal millimeters dat beregend is in 2018, 2019 en 2020 (bron: Unitip).

Tijdstip beregenen

Bladverwelking door droogte is vrijwel nooit positief, maar ook zelden ernstig, zolang het blad niet beschadigd is [5, 6]. Daarom wordt ook gezegd dat men met beregenen moet beginnen als het loof van de bieten ˈs nachts niet meer (helemaal) overeind komt. In die situatie is er meestal sprake van beschadigd (afgestorven/verbrand) blad. Dan is er sprake van verminderde groei en dus opbrengstderving. Als er beregeningsmogelijkheden zijn en er wordt op korte termijn geen neerslag van betekenis verwacht, dan moet men niet langer met beregenen wachten.

Verder speelt het tijdstip van droogte een rol bij de hoogte van de verliezen door droogte. Zowel uit vroeger onderzoek uit ons land als uit onderzoek in het buitenland bleek dat een vochttekort rond het sluiten van het gewas, wanneer er een snelle loofgroei plaatsvindt, nadeliger is dan een vochttekort later in het seizoen [4, 8].

In tegenspraak hiermee is dat in een driejarig Duits onderzoek bleek dat een twee weken durende droogtestress begin juli nauwelijks opbrengstverlies opleverde, in tegenstelling tot een twee weken durende droogtestress eind augustus. Deze droogteperiode kostte gemiddeld bijna 13% opbrengst [7].

Men kan het juiste moment van beregenen trachten in te schatten op basis van bodemvocht­bepalingen, bijvoorbeeld met behulp van sensoren. Onderzoek moet uitwijzen of deze methode perspectief biedt.

Ook kan men een vochtbalans opstellen met behulp van weergegevens (neerslag - verdamping), rekening houdend met de eigenschappen van de bodem.

Figuur 4.14.3 Zodra de verdamping van het gewas de opname van vocht overstijgt, ontstaat een vochttekort. Om de verdamping af te remmen, sluiten de huidmondjes. Hierdoor gaat het loof slaphangen, wat ook wel ‘slapende’ bieten wordt genoemd.

Hoeveelheid water

Een watergift van 40 mm (30 mm effectief), gevolgd door eenzelfde gift na tien dagen (bij aanhoudende droogte) gaf in onderzoek de hoogste opbrengst [2] en is ook een praktische adviesgift.

Kwaliteit van het water

Beregeningswater moet aan een aantal kwaliteitseisen voldoen. De belangrijkste is dat het water niet te zout mag zijn, alhoewel suikerbieten beter tegen zout water kunnen dan veel andere gewassen. De meeste akkerbouwgewassen verdragen water met een chloridegehalte tot 900 mg per liter. Suikerbieten (en granen) verdragen water met een chloridegehalte tot 1.200 mg per liter. Naast het chloridegehalte hebben ook andere ionen invloed op de kwaliteit. Hoge gehalten aan bijvoorbeeld ijzer, bicarbonaat, borium en sulfaat kunnen de gewasgroei negatief beïnvloeden. Bij aanwezigheid van bicarbonaat en minimaal 5 mg ijzer per liter treedt bruinverkleuring van de bladeren op. Als er daarnaast ook nog chloride en/of sulfaat in het water zit, ontstaat verbranding in de vorm van stipjes of vlekken. Als het sulfaat- en/of chloridegehalte meer dan 50 mg per liter bedraagt, is het maximaal toelaatbare ijzergehalte 10 mg per liter.

Effect op opbrengst en interne kwaliteit

Bij vochttekort bedraagt het effect van beregening op de wortelopbrengst gemiddeld ongeveer 150 tot 200 kg per hectare per mm effectief water. Onder effectief water verstaan we beregeningswater dat daadwerkelijk voor het gewas beschikbaar is. Globaal 75% van de watergift is voor het gewas beschikbaar en is dus effectief water. De spreiding rondom de gemiddelde toename van het wortelgewicht is vrij groot en is onder andere afhankelijk van het tijdstip waarop het vocht­tekort optreedt en de duur van de droge periode. In tabel 4.15.2 staan de resultaten van een berege­ningsproef van het IRS, aangelegd in 1989, op een perceel droogtegevoelige zandgrond in Bergeijk. Al vroeg (in juni) was er sprake van vochttekort. In totaal is zeven keer beregend, tussen 18 juni en 13 september, met 40 mm water per keer.

Tabel 4.14.2 Opbrengst en interne kwaliteit beregeningsproefveld Bergeijk 1989.

De toename van de wortelopbrengst per mm effectief water was op dit proefveld:

(84,2 - 42,0) / ((7 × 40) × 0,75) = 0,2 ton/ha/mm.

Uit Unitip-gegevens van 2015 tot en met 2019 blijkt dat de gemiddelde suikeropbrengst van beregende zandpercelen 1.154 kg per hectare hoger is dan van niet-beregende zandpercelen. De gemiddelde totale watergift was 67 mm per hectare (bron: Cosun Beet Company). Als ook hier wordt aangenomen dat de effectieve watergift 75% van de totale gift is, levert iedere mm water 140 kg wortelgewicht per hectare op, uitgaande van een suikergehalte van 16,5% (7.000 kg wortel/ha).

Aan het einde van een droogteperiode is het suikergehalte vaak hoog (hangt onder andere af van ernst en duur van vochttekort). De eerste weken na beregening of neerslag zal het suikergehalte fors dalen. Dit komt vooral door vochtopname. Op langere termijn zal het suikergehalte weer toenemen. Dit wordt geïllustreerd in tabel 4.14.3. In deze tabel wordt de ontwikkeling van het suikergehalte en de interne kwaliteit weergegeven in een periode kort voor het einde van de droogte (eind augustus) tot half oktober. In de droogteperiode hadden de bieten vrijwel het gehele bladapparaat verloren.

Tabel 4.14.3 Verloop interne kwaliteit na periode van droogte, Wouwse Plantage 2003.

Uit vroeger IRS-onderzoek bleek dat de opbrengst en interne kwaliteit van de bietenrassen toen identiek op vochttekort reageerden.

Rentabiliteit van beregening

Beregening is rendabel als de kosten van aanschaf en gebruik van de beregeningsapparatuur op zijn minst door de financiële meeropbrengst van de gewassen wordt gecompenseerd. Dit moet men in bedrijfsverband beoordelen. De droogtegevoeligheid van de grond en het bouwplan zijn in grote mate bepalend voor de rentabiliteit.

Uit modelberekeningen bleek dat beregening van suikerbieten op droogtegevoelige grofzandige zandgrond gemiddeld over 42 jaar rendabel was [1, 2]. Of beregening bij de huidige kosten en bietenprijzen ook nu nog rendabel is, kan per bedrijf verschillen.

4.15.3 Literatuur

1. Dekkers, W.A. en Smid, J.: Meerjarig rendement van beregenen op noordelijke zand- en dalgronden. Verslag nr. 224, Proefstation voor de Akkerbouw en de Groenteteelt in de Vollegrond, december 1996.
2. Vandenbosch, T., Philipsen, B., Janssen, S., Huybrechts, M., Wera, G., van den Pol-van Dasselaar, A., Alblas, J., Grashoff, K.: Droogtetolerantie van landbouwgewassen in het Benelux Middengebied. Literatuurstudie juni 2000.
3. Beregeningsonderzoek in de akkerbouw. Inventarisatie van de bestaande kennis en van de onderzoeksbehoefte. Verslag van de gespreksgroep beregening akkerbouw. Directie Landbouwkundig Onderzoek, juli 1979.
4. Houtman, H.J.: Beregening van suikerbieten. Maandblad Suiker Unie 27 nr. 6/7 – juni/juli 1993.
5. Ober, E. (Brooms Barn, UK): persoonlijke mededeling.
6. Windt, A.: Das Geheimnis der hohen Rübenerträge 2003. Top Agrar 2/2004.
7. Kachel, K., Roth, D.: Ergebnisse und Empfehlungen zur Zuckerrübenberegnung mit Hinweisen für ihre Einordnung in Spitzenbedarfszeiten. Feldwirtschaft 31 (1990) 5.
8. Ebmeyer, H., Hoffmann, C.M.: Water use efficiency of sugar beet genotypes. A relationship between growth rates and water consumption. Journal of Agronomy and Crop Science. 2021;00:1-12. https://doi.org/10.1111/jac.12569

5. Gewasbescherming

5.1 Algemeen

Versie: april 2024

5.1.1 Gewasbeschermingsbulletin

Jaarlijks brengt het IRS een naslagwerk voor ziekten en plagen en onkruidbeheersing in de suikerbietenteelt uit. Zie GewasBeschermingsBulletin suikerbieten.

5.1.2 Effecten van gewasbeschermingsmiddelen op milieu en natuurlijke vijanden

Voor een geïntegreerde gewasbescherming is het belangrijk om een bewuste middelenkeuze te maken. Volgens principe vijf van een geïntegreerde gewasbescherming dient u rekening te houden met de effecten van middelen op de omgeving en specifiek op natuurlijke vijanden (zie ook hoofdstuk 5.2.5). In deze paragraaf gaan we eerst in op milieubelastingspunten en vervolgens op de effecten van middelen op natuurlijke vijanden.

5.1.2.1 Milieubelastingspunten

Milieubelastingspunten geven aan wat het effect van een gewasbeschermingsmiddel is op de omgeving. Het Centrum voor Landbouw en Milieu (CLM) ontwikkelde een milieumeetlat om deze effecten weer te geven. Er is daarbij een indeling gemaakt in de volgende milieu­compartimenten:

• waterleven (oppervlaktewater);
• bodemleven;
• grondwater.

Daarnaast geeft de meetlat de risico's weer voor nuttige organismen (bestrijders en bestuivers; zie ook 5.1.2.2) en voor de gezondheid van de toepasser. Voor alle milieucompartimenten is de toelatingsnorm van het College voor toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) per toepassing 100 milieubelastingspunten. Bij meer dan 100 punten is er te veel risico op schade aan bodem- of waterleven en/of grondwater. Streef er dan ook altijd naar om middelen met zo laag mogelijke milieubelastingspunten te gebruiken.

De actieve stof bepaalt de effecten op het waterleven en de toepassingstechniek heeft invloed op de mate waarop ze in het oppervlaktewater terechtkomt. Driftarme technieken kunnen de milieubelastingspunten voor waterleven sterk terugdringen. Vooral de persistentie van een actieve stof beïnvloedt de effecten ervan op het bodemleven. Het effect op het grondwater heeft vooral met de mobiliteit en afbraaksnelheid van een actieve stof te maken. Bij dit laatste spelen vooral het organische stofgehalte en de pH een rol.

Voor de gewasbeschermingsmiddelen en combinaties van middelen die worden gebruikt in de bietenteelt staan in de meest recente GewasBeschermingsBulletin suikerbieten de milieubelas­tingspunten bij twee organische stofgehalten van de bodem bij 1% drift.

De volledige milieumeetlat is te vinden op: www.milieumeetlat.nl. Op deze website wordt de milieumeetlat vaker vernieuwd dan in het GewasBeschermingsBulletin suikerbieten. Kijk daarom op de website van CLM voor de meest actuele stand van zaken. In de loop van 2024 zal de milieumeetlat vervangen worden door de ‘Milieu Indicator Gewasbescherming’.

5.1.2.2 Neveneffecten op natuurlijke vijanden

Naast negatieve effecten op grondwater, bodem- en waterleven kunnen gewasbeschermings­middelen neveneffecten hebben op natuurlijke vijanden van ziekten en plagen in de bieten­teelt en bestuivende insecten (bijen en hommels). Deze neveneffecten zijn ongewenst en kunnen ervoor zorgen dat de populatie van een plaag zich na een bespuiting weer snel opbouwt. Het kan ook gebeuren dat een andere plaag veel schade gaat doen, terwijl deze eerst onder controle werd gehouden door natuurlijke vijanden, zoals lieveheersbeestjes, gaasvliegen, sluipwespen en loopkevers. Deze nuttige insecten hebben namelijk vaak meer tijd nodig om te herstellen na een insecticidenbespuiting, dan een plaaginsect als bladluis of bietenvlieg. Denk altijd goed na of een plaagbestrijding nodig is en of het niet meer kwaad doet dan goed. Zie het tabblad 'biologische bestrijders' in de applicatie ziekten en plagen en de teelthandleiding ‘10.3.4 Natuurlijke vijanden van insecten’ voor een overzicht van de belangrijkste natuurlijke vijanden in suikerbieten.

Vooral breedwerkende insecticiden hebben negatieve effecten op populaties van natuurlijke vijanden. Pyrethroïden, zoals Decis EC (of een ander middel met deltamethrin), Sumicidin Super, Karate Zeon en Ninja, werken zeer breed. Hierbij moeten dus ook lieveheersbeestjes, gaasvliegen en andere natuurlijke vijanden het ontgelden. Teppeki en Pirimor sparen wel de meeste natuurlijke vijanden, alhoewel veel populaties groene perzikluizen resistent zijn tegen Pirimor en het daardoor alleen nog maar geadviseerd wordt tegen zwarte bonenluizen.

Insecticiden en fungiciden, die op dit moment in de pil zitten en de bietenplant in zijn prille stadium beschermen, hebben niet of nauwelijks een negatief effect op nuttige insecten en schimmels. De meeste fungiciden zijn goed te gebruiken in een geïntegreerde teelt, aangezien ze natuurlijke vijanden weinig kwaad doen. De meeste herbiciden hebben geen nadelige effecten op natuurlijke vijanden.

Via de website van Biobest zijn per werkzame stof of per gewasbeschermingsmiddel de effecten op diverse natuurlijke vijanden zichtbaar (https://www.biobestgroup.com/nl/neveneffectenlijst).

5.1.3 Besluit activiteiten leefomgeving (Bal)

Op 1 januari 2024 is de regeling ‘Activiteitenbesluit milieubeheer’ vervangen door de Omgevingswet. De Omgevingswet vormt de basis voor regelgeving over de fysieke leefomgeving. Onderdeel hiervan is het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) met algemene regels voor activiteiten in de fysieke leefomgeving, waaronder milieubelastende activiteiten. Op de website van het Informatiepunt Leefomgeving (iplo.nl) is alle informatie over deze wet- en regelgeving te vinden. Over het algemeen zijn de regels in lijn met het Activiteitenbesluit milieubeheer.

Voor het telen van gewassen in de openlucht gelden algemene rijksregels van het Bal. Hoofdstuk 3 van het Bal bevat de aanwijzing van wat er onder de milieubelastende activiteit valt en wat vergunningplichtig is. Ook staat hier welke inhoudelijke regels gelden. Meer informatie is te vinden op op paragraaf 3.6.3 van Bal. In paragraaf 4.64 van Bal vindt u meer informatie over het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en de regels omtrent:

• het voorkomen van drift van gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater;
• het voorkomen van het meebemesten van de slootkanten;
• het in acht nemen van teeltvrije, spuitvrije en bemestingsvrije zones;
• het voorkomen van emissies door activiteiten in en rond de gebouwen;
• in suikerbieten een teeltvrije zone langs oppervlaktewater van ten minste 50 cm;
• een bespuiting is alleen toegestaan bij gebruik van driftarme doppen/technieken (minstens 75% driftreducerend en een driftarme kantdop aan de kant van een oppervlaktewaterlichaam (bijvoorbeeld vaart of sloot)). Meer informatie over driftarme spuitdoppen kunt u vinden in hoofdstuk 5.4.1.

5.1.4 Actuele berichten over toelatingssituatie van gewasbeschermingsmiddelen

Op de website van het IRS wordt een actuele lijst van in suikerbieten toegelaten gewasbeschermingsmiddelen bijgehouden.

5.1.5 Uitleg over spuitlicenties

Ga voor uitleg over de spuitlicenties naar de website: www.erkenningen.nl.

5.1.6 Gewasbeschermingsmonitor

De gewasbeschermingsmonitor dient gedurende het teeltseizoen te worden bijgehouden en binnen twee maanden nadat de teelt is afgerond volledig te zijn. Op die manier kan een teler de maatregelen die hij genomen heeft ook evalueren.

In de gewasbeschermingsmonitor dient aandacht besteed te worden aan de volgende aspecten:

• teeltfrequentie en voorvrucht, door middel van vruchtwisselingsplan;
• rassenkeuze en uitgangsmateriaal, met aandacht voor: resistente/tolerante rassen en standaard- of gecertificeerd zaad;
• monitoring van schadelijke organismen in het gewas;
• gebruik van waarschuwings-, advies- en beslissingsondersteunende systemen gericht op tijdig signaleren van toenemende ziektedruk;
• toegepaste biologische, fysische en mechanische gewasbeschermingsmaatregelen, waaronder de inzet van biologische bestrijders en mechanische onkruidbestrijding;
• keuze van gebruikte gewasbeschermingsmiddelen op basis van risico's voor mens en milieu;
• emissiebeperkende maatregelen, inclusief toedieningstechniek;
• resistentiemanagement bij het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen;
• overige maatregelen die hebben bijgedragen aan het verminderen van het gebruik van chemische middelen;
• oordeel over het succes van de toegepaste beheersmaatregelen.

Het is mogelijk om dit te registreren voor uw bietenteelt via Unitip, het teeltregistratieprogramma op de website van Cosun Beet Company. Let er dan nog wel op dat u de genomen teeltmaatregelen evalueert. Dit kan bijvoorbeeld door het raadplegen van de rapporten en adviesplannen in Unitip. Het is ook mogelijk om dit vast te leggen door de Excel-file of de PDF pagina's in te vullen die u hieronder (zie ook bijlagen) aantreft. Hierin zijn per onderdeel een aantal kolommen weergegeven, uiteraard is het afhankelijk van de hoeveelheid waarnemingen hoeveel kolommen u in dient te vullen. In paragraaf 5.2 Duurzame gewasbescherming vindt u meer informatie over de achtergrond van de totstandkoming van de gewasbeschermingsmonitor.

Zie voor meer informatie over de gewasbeschermingsmonitor: https://www.nvwa.nl/onderwerpen/gewasbescherming/hoe-de-nvwa-controleert

5.1.7 Erfemissiescan

Het invullen van een erfemissiescan is een eis bij het certificaat Voedsel- en Voederveiligheid Akkerbouw (VVAK). Door het invullen van de Erfemissiescan kunt u eenvoudig zien waar mogelijkheden liggen om de belasting van het oppervlaktewater verder te verminderen. Na het invullen van diverse vragen in de Erfemissiescan over bijvoorbeeld het vullen van de spuit, de inwendige en uitwendige reiniging en de omgang met fust wordt duidelijk bij welke van deze activiteiten emissie naar het oppervlaktewater optreedt. Daarnaast geeft de scan informatie over de wetgeving op het gebied van erfemissie en praktische informatie over maatregelen die mogelijk zijn om emissie vanaf het erf te verminderen. Meer informatie over erfemissie en deze scan is te vinden op de website van BO Akkerbouw en in het rapport ‘Erfemissie? Natuurlijk niet!’.

Figuur 5.1.1 Door het uitvoeren van een erfemissiescan kunt u inzien waar (nog) mogelijkheden liggen om de belasting van het oppervlaktewater verder te verminderen (foto: www.erfemissiescan.nl).

5.1.8 Functionele agrobiodiversiteit

Functionele agrobiodiversiteit, afgekort tot FAB, is het stimuleren van nuttige insecten zowel onder- als bovengronds. Hiermee wordt de biodiversiteit op het agrarische bedrijf vergroot, wat kan bijdragen aan de beheersing van ziekten en plagen. Het doel is om door aanwezigheid van nuttige insecten te voorkomen dat plaaginsecten schade kunnen veroorzaken in de gewassen. Hierbij is het zoeken van de balans tussen deze twee groepen insecten cruciaal.

Kortom, FAB is biodiversiteit die nuttig is voor de landbouw. Maatregelen die nuttige insecten stimuleren, bijvoorbeeld door ze het perceel in te lokken, worden FAB-maatregelen genoemd.

Voorbeelden van FAB-maatregelen zijn mengteelten, akkerranden, beheer van houtkanten, inzet groenbemesters of vanggewassen en niet-kerende grondbewerking.

De brochure ‘Functionele agrobiodiversiteit is de toekomst voor de akkerbouw’ geeft meer informatie.

Figuur 5.1.2 Tussenzaai van gerst tussen de bieten (links). Niet kerende grondbewerking voor de bietenteelt (rechts). Beide voorbeelden van FAB-maatregelen.

5.1.9 BiodiversiteitsMonitor Akkerbouw

De BiodiversiteitsMonitor voor de Akkerbouw (BMA) helpt om inzicht te krijgen hoe een akkerbouwbedrijf scoort op biodiversiteit. Deze BMA is ontwikkeld op initiatief van BO Akkerbouw, de Rabobank, het Wereld Natuur fond en de provincie Groningen. Het doel van deze biodiversiteitsmonitoring is om de biodiversiteit te vergroten, maar ook om akkerbouwers op de juiste manier te waarderen en belonen voor hun inspanningen hiervoor. Akkerbouwers hebben met hun bedrijfsvoering invloed op hun omgeving en daarmee ook op de biodiversiteit. Door middel van kritische prestatie indicatoren (KPI's) wordt berekend in hoeverre op het bedrijf de juiste omstandigheden worden gecreëerd voor biodiversiteit. Deze KPI's zijn doelen die onderbouwd zijn door de WUR. Akkerbouwers kunnen zelf kiezen voor maatregelen om te verbeteren op deze doelen. De acht verschillende KPI's zijn:

KPI 1. Percentage rustgewassen;

KPI 2. Organischestofbalans;

KPI 3. Stikstofbedrijfsoverschot;

KPI 4. Milieubelasting gewasbeschermingsmiddelen;

KPI 5. Percentage bodembedekking;

KPI 6. Carbon Footprint;

KPI 7. Natuur- en landschapsbeheer;

KPI 8. Gewasdiversiteit.

Per KPI is een drempelwaarde en een streefwaarde voorgesteld. De drempel- en streefwaarden zijn beredeneerd vanuit de ecologie en de te behalen doelen. De drempelwaarde geeft de waarde aan waarop de huidige biodiversiteit niet verder achteruit gaat. De streefwaarde geeft aan wanneer er sprake is van een ecologisch optimum voor de biodiversiteit binnen het functioneren van de akkerbouw.

In de volgende paragrafen worden de acht KPI’s toegelicht, met aan het einde nog wat meer informatie over de KPI’s, rekenregels en poster die communicatiebureau Boerenverstand in opdracht van Groeikracht Cosun heeft gemaakt.

5.1.9.1 KPI 1 - Percentage rustgewassen

Dit betreft het areaal rustgewassen (hectares) als percentage van het totale areaal van een bedrijf per jaar. Zowel grond in eigendom als pachtgrond wordt meegerekend in het totale areaal. De berekening heeft betrekking op het hoofdgewas. De KPI heeft dus geen betrekking op de gewassen die in voorgaande jaren op de betreffende percelen van het bedrijf hebben gestaan.

De KPI wordt als volgt berekend:

De lijst met rustgewassen is hier te vinden: https://www.rvo.nl/onderwerpen/mest/rustgewassen.

Aangevuld met de lijst van eiwitgewassen onder de Nationale Eiwitstrategie.

5.1.9.2 KPI 2 – Organische stofbalans

Deze KPI is gedefinieerd als de jaarlijkse aanvoer van effectieve organische stof (EOS) via gewasresten, organische meststoffen, bodemverbeteraars en groenbemesters, minus de afvoer van organische stof door afbraak van het bodemleven op bedrijfsniveau. Effectieve organische stof (EOS) is de hoeveelheid organische stof die na een jaar nog aanwezig is in de grond. Om de KPI te berekenen wordt de EOS eerst per perceel berekend en vervolgens wordt het gewogen gemiddelde van alle percelen genomen op bedrijfsniveau (bron: bijlage Rekenregels voor KPI’s BiodiversiteitsMonitor Akkerbouw).

Berekenen aanvoer effectieve organische stof

De aanvoer van effectieve organische stof (EOS) is het totaal aan: EOS_gewasresten + EOS_{organische meststof/bodemverbeteraars} + EOS_{groenbemesters}.

Data voor de benodigde gegevens:
1. Gecombineerde opgave: gewas per perceel;

2. Bedrijfsmanagementsysteem (BMS): aanvoer van EOS via organische meststoffen, compost, groenbemesters en verhakselen van stro;

3. Een overzicht van de EOS-aanvoer uit de verschillende bronnen is te vinden in tabel 4.13.1 in de paragraaf Organische stof in de IRS-teelthandleiding en in deze tabellen in het Handboek Bodem en Bemesting.

Op bedrijfsniveau is de berekening van het gewogen gemiddelde voor de aanvoer van effectieve organische stof (kg/ha/jaar):

De drempelwaarde voor organische stofaanvoer is 2000 kg/ha, de streefwaarde 3000 kg/ha.

Berekenen organische stof balans

De organische stofbalans wordt per perceel berekend door de EOS-aanvoer (kg EOS/ha/jaar) te delen door de defaultwaarde (standaardwaarde) voor de afbraak van de organische stof (2000 kg EOS/ha/jaar):

De drempelwaarde voor organische stofbalans per bedrijf is 1 (aanvoer en afvoer zijn in balans), de streefwaarde is 1,5 (er vindt opbouw van organische stof plaats).

5.1.9.3 KPI 3 - Stikstofbedrijfsoverschot

Het stikstofbedrijfsoverschot is de aanvoer van stikstof via bemesting minus de afvoer van stikstof via het geoogste product (in kg N per ha) gecorrigeerd voor voorraadmutaties.
Het stikstofbedrijfsoverschot wordt eerst per perceel uitgerekend, waarna het gewogen gemiddelde wordt genomen op bedrijfsniveau. De hoeveelheid stikstof aangevoerd met zaai- en pootgoed is verwaarloosbaar en wordt daarom vaak niet meegenomen in de berekening.

Stikstofbedrijfsoverschot (kg N/ha) = N_bemesting – N_{geoogst product}.

N_{geoogst product} voor suikerbieten kan berekend worden door 0,115% van het netto wortelgewicht van de geleverde suikerbieten te nemen. Dit percentage voor bieten en voor andere gewassen kan gevonden worden in het rapport ‘Actualisatie van stikstof- en fosfaatgehalten van akkerbouwgewassen met een groot areaal’. De tabellen 3.4 (pagina 22), 3.6 en 3.8 (pagina 25) zijn het meest relevant.

Data voor benodigde gegevens:

1. Bedrijfsmanagementsysteem: (a) hoeveelheden en type toegediende meststoffen per perceel voor- of gedurende de hoofdteelt, en (b) hoeveelheid en type afgevoerd product, en hoeveelheid en type toegediende meststoffen na de hoofdteelt per perceel;
2. Handboek Bodem en bemesting: kengetallen/forfaitaire waarden voor stikstofinhoud organische meststoffen en gewasproducten in kg N per ton product;
3. Nutrinorm (tabel samenstelling van stikstofkunstmeststoffen): kengetallen voor stikstofinhoud van kunstmeststoffen, gehalte in percentage.

(Bron: brochure BiodiversiteitsMonitor Akkerbouw).

5.1.9.4 KPI 4 - Milieubelasting gewasbeschermingsmiddelen

Deze KPI rekent met de milieubelastingspunten (MBP’s). Deze geven aan hoe groot het risico op negatieve effecten op het milieu is van een middel. Hoe meer MBP’s een middel krijgt, hoe groter het risico voor het milieu is. De MBP’s worden weergegeven voor een dosering van 1 kg/ha of 1 l/ha en moeten daarom worden vermenigvuldigd met de gebruikte hoeveelheid middel per hectare.

Per bedrijf is dit de som van MBP’s per middel maal de dosering per hectare maal het aantal hectares waarop toegepast, gedeeld door het totaal aantal hectares per bedrijf. De MBP’s per hectare kunnen worden berekend via: https://www.milieumeetlat.nl/nl/bereken-open-teelt/language/nl.html.

De data die nodig zijn voor de berekening van de MBP’s zijn:

• toegepast middel¹;
• dosering van het middel¹;
• oppervlakte waarop het middel is toegepast¹;
• datum van toepassing¹;
• driftbeperkende maatregelen (op basis hiervan wordt een driftpercentage gekozen, zie tabel 1);
• organische stofgehalte van de bodem.

¹ deze data worden (verplicht) geregistreerd op papier of in bedrijfsmanagementsystemen. Een handige manier om deze direct te koppelen aan de MBP-systematiek van CLM is beschikbaar.

Ook in Unitip worden de milieubelastingspunten berekend.

Tabel 1 Driftbeperkende maatregelen en percentage drift.

Bron: De BiodiversiteitsMonitor Akkerbouw in de praktijk

Milieubelastingpunten op waterleven:

Milieubelastingpunten op bodemleven:

De rekensystematiek is het aantal keren dat er sprake is van een overschrijding van 10 MBP’s en 100 MBP’s. Op termijn zal de Milieu Indicator Gewasbescherming (MIG) gebruikt worden voor de berekening van deze KPI.

Drempelwaarde

Voor de drempelwaarde wordt aangehouden dat er geen gewasbeschermingsmiddelen met meer dan

100 MBP mogen worden gebruikt. Daarnaast mag het middel geen B of C scoren bij het risico voor

bestrijders en bestuivers (RBB). Heeft een bepaalde bespuiting wel meer dan 100 MBP en/of een B- of C- classificatie voor RBB, dan is de norm overschreden. Het aantal overschrijdingen wordt als volgt berekend:

Streefwaarde

Voor de streefwaarde wordt aangehouden dat er geen gewasbeschermingsmiddelen met meer dan 10 MBP mogen worden gebruikt. Idealiter zou je geen overschrijdingen van 0 MBP willen hebben, maar dan blijft er vrijwel geen gewasbeschermingsmiddel meer over dat toegepast kan worden. Het risico op schade voor biodiversiteit lijkt bij een streefwaarde van 10 MBP dusdanig klein dat deze mogelijk verwaarloosbaar is.

Daarnaast mag het middel ook hier geen B of C scoren bij het risico voor bestrijders en bestuivers (RBB). Heeft een bepaalde bespuiting wel meer dan 10 MBP en/of een B- of C-classificatie voor RBB, dan is de norm overschreden. Het aantal overschrijdingen wordt als volgt berekend:

(Bron: De BiodiversiteitsMonitor Akkerbouw in de praktijk)

5.1.9.5 KPI 5 - Percentage bodembedekking

Volgens de KPI-definitie (Van Doorn et al., 2021; 2023) is bodembedekking de afwezigheid van zwarte braak (kale grond zonder begroeiing). Onder bodembedekking vallen dus de hoofdgewassen, groenbemesters en (graan)stoppels. Hoewel gewasresten ook een positief effect op de biodiversiteit kunnen hebben, zijn gewasresten lastig te registreren en te kwantificeren. Gewasresten zijn daarom vooralsnog niet meegenomen in de berekening. De berekeningswijze voor het percentage bodembedekking is:

B_i = Fractie perceel van de totale perceeloppervlakte (0-1); W_i = Fractie weken per jaar met bedekking perceel, berekend door aantal weken met bedekking te delen door het aantal weken in een jaar (0-1).

(Bron: De BiodiversiteitsMonitor Akkerbouw in de praktijk)

Berekening op basis van NDVI-data: perceelligging op basis van Shapefile combineren met satellietbeelden per week. Deze gegevens worden vervolgens gebruikt om tot een waarde op bedrijfsniveau te komen. De grenswaarde is een NDVI van 0,35 buiten de winter en 0,18 gedurende de winter. Stoppelvelden en gewasresten kunnen niet meegenomen worden in satelliet data.

Data voor de benodigde gegevens:

1. RVO: perceelligging uit Shapefile;
2. NDVI: NDVI groenwaarde perceel;
   of:
3. BMS: zaai-, oogst- en onderwerkdatum (niet alle groenbemesters staan geregistreerd en inzaai- en/of onderwerkdata zijn niet altijd accuraat).

(Bron: brochure BiodiversiteitsMonitor Akkerbouw).

5.1.9.6 KPI 6 - Carbon Footprint

De Carbon Footprint is de som van de broeikasgasemissie die ontstaat bij de activiteit van het akkerbouwbedrijf, verminderd met eventuele CO₂-vastlegging in de bodem en duurzame energieproductie.

Voor vergelijkbaarheid tussen bedrijven van verschillende omvang wordt de totale uitstoot van CO₂ equivalenten gedeeld door het aantal hectare per bedrijf.

Om dit te berekenen kan de Cool Farm Tool gebruikt worden (eventueel via het bedrijfsmanagementsysteem). (Bron: brochure BiodiversiteitsMonitor Akkerbouw).

De Cool Farm Tool (CFT) is een beslissingsondersteunende tool, ontwikkeld door de Cool Farm Alliance. Deze tool is bedoeld voor boeren en de voedselverwerkende industrie om gezamenlijk aan klimaatdoelstellingen in de voedselketen te werken en deze te verbeteren. De tool kan gebruikt worden om de CO₂-footprint bij het verbouwen van gewassen te berekenen. In de online-rekentool worden gegevens per perceel ingevoerd. Daarbij gaat het om het gewastype, de behaalde opbrengst, het (kunst)mestgebruik en gewasbeschermingsmiddelengebruik, de grondbewerkingen, omgang met water en opslag en transport van producten. De tool berekent vervolgens de CO₂-footprint voor de geselecteerde teelt (kg CO₂ eq.), de emissie per hectare en emissies per ton product. Met deze tool kan ook uitgeprobeerd worden wat het effect van bijvoorbeeld het gebruik van andere bemesting of grondbewerkingen is op de CO₂-footprint (bron: brochure BiodiversiteitsMonitor Akkerbouw).

5.1.9.7 KPI 7 - Natuur- en landschapsbeheer

De definitie van deze KPI is het percentage oppervlak met natuur- en landschapsbeheer van het totale bedrijfsoppervlak. Dit wordt als volgt berekend:

B = Bijdrage natuur en landschap (in percentage beheerd land)

O = Totaal oppervlak van natuur- en landschapselementen (voor type i)

C = Wegingsfactor * (voor type i)

T = Totaal areaal bedrijf **

* Wegingsfactor: Aangezien verschillende elementen op verschillende wijze bijdragen aan de biodiversiteit, wordt een wegingsfactor gebruikt voor het bepalen van het oppervlak aan natuur en landschapselementen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in natuurbeheer, landschapsbeheer en erfbeheer. Het is belangrijk dat zowel gesubsidieerd, en dus geregistreerd beheer (ANLb), als ook ongesubsidieerd beheer dat niet geregistreerd is wordt meegenomen. Wegingsfactoren worden hoger naarmate het pakket (1) beter past bij de regiospecifieke omstandigheden, (2) meer bijdraagt aan biodiversiteit en (3) hogere kosten heeft voor aanleg en onderhoud.

** Totaal areaal bedrijf: Areaal grond dat een bedrijf gebruikt of beheert. Data areaal grond dat gebruikt of beheerd wordt staat in de basisregistratie gewaspercelen (BRP).

(Bron: De BiodiversiteitsMonitor Akkerbouw in de praktijk)

Data kunnen gehaald worden uit:
1. RVO: bedrijfsareaal;

2. SCAN-ICT, Collectieven (ANLb): reeds ingetekende ANLb- en/of BBM-pakketten, berekening wordt gedaan in een Excel-rekentool en vanaf 2023 in de SCAN-ICT van BoerenNatuur.

(Bron: brochure BiodiversiteitsMonitor Akkerbouw)

5.1.9.8 KPI 8 - Gewasdiversiteit

Het vergroten van de diversiteit aan gewassen binnen een bedrijf heeft positieve effecten op zowel de biodiversiteit als op de opbrengst. Een grote gewasdiversiteit heeft een positief effect op de ziektedruk en zorgt voor efficiëntere benutting van meststoffen en water. Daarnaast verhoogt gewasdiversiteit de beschikbaarheid en bereikbaarheid van voedsel en schuil- en nestplaatsen voor dieren en insecten. De KPI gaat zowel over hoeveel verschillende gewassen er aanwezig zijn als over de ruimtelijke schaal van de percelen:

• De diversiteitsindex heeft betrekking op het beteelde oppervlak en is een maat voor de diversiteit aan hoofdgewassen en het areaal per gewas binnen één kalenderjaar.
• De randdichtheid is een maat voor kleinschaligheid. De randdichtheid (in meter/ha) wordt afgeleid uit de perceelvorm en -grootte in één kalenderjaar.

Definitie van gewasdiversiteit: diversiteit van productiegewassen in ruimte. Daarbij gaat het om: diversiteit in gewassoorten en diversiteit in ruimtelijke verdeling, waarbij beiden even zwaar wegen in de uiteindelijke score op deze KPI. Diversiteit in gewassoorten (Hill Shannon index):

Pi = fractie van gewas van totale beteelbare oppervlak (0-1)

Gewassenlijst van GLB wordt aangehouden voor bepalen of gewassoorten verschillend zijn. Alleen land opgenomen in een vruchtwisseling met akkerbouw- en vollegrondsgroentegewassen telt mee. Daarnaast tellen alleen gewassen uit de hoofdteelt(en) mee, dus groenbemesters niet. Die vallen onder de KPI bodembedekking.

Diversiteit in ruimtelijke verdeling (randdichtheid):

n= aantal percelen van bedrijf

Pi= omtrek van perceel i

Ai= oppervlak van perceel i

Deze KPI heeft m/ha als eenheid.

Een waarde van 6 in de Hill-Shannon index staat gelijk aan 6 gewassen die met gelijk areaal worden geteeld. Hoe meer gewassen en hoe gelijkmatiger verdeeld het areaal van deze gewassen, hoe hoger de index. De drempel- en streefwaarden zijn respectievelijk 4 en 8. (Bron: De BiodiversiteitsMonitor Akkerbouw in de praktijk)

Tabel 2 Waarden van de Hill-Shannon index bij verschillende theoretische gewasverdelingen, uitgedrukt als het percentage van het totale perceeloppervlak per gewas.

(Bron: De BiodiversiteitsMonitor Akkerbouw in de praktijk)

Data kunnen gehaald worden uit:

1. RVO: Gecombineerde opgave voor perceelgrootte;
2. RVO: gewascodelijst van RVO voor bepalen of er sprake is van verschillende gewassen.

5.1.9.9 Meer informatie over KPI’s

De rekenregels voor deze 8 KPI’s zijn te vinden vanaf pagina 19 in de brochure BiodiversiteitsMonitor Akkerbouw. De KPI’s zijn nog in ontwikkeling en mogelijk veranderen ook berekeningen.

De berekeningen zijn niet altijd eenvoudig. Mede daarom zijn verschillende partijen bezig met het ontwikkelen van tools om de KPI’s uit te rekenen. ZLTO is bijvoorbeeld bezig met een ecosysteemdienstentool (waarvan de BMA een onderdeel is) en ook VAA en Countus ontwikkelen gezamenlijk een app. Ook op FarmMaps staat een app vermeld:

• Kritieke Prestatie Indicator van Wageningen Plant Research.

In het voorjaar van 2023 heeft communicatiebureau Boerenverstand in opdracht van Groeikracht Cosun voor 16 Nederlandse telers een gepersonaliseerde Boerenposter ontwikkeld. Deze Boerenposter geeft een overzicht van het betreffende akkerbouwbedrijf, inclusief de maatregelen die de teler op het gebied van duurzaamheid reeds heeft getroffen. Hieronder een geanonimiseerd voorbeeld van een Boerenposter.

Figuur 5.1.3 Deze zogenoemde Boerenposter is een ‘praatplaat’ om uitleg te geven over het betreffende akkerbouwbedrijf. De poster geeft de huidige score op het gebied van duurzaamheid weer en welke (al ondernomen) maatregelen tot deze score hebben geleid, en biedt inzicht op welke vlakken de teler nog aan verdere verduurzaming zou kunnen werken (figuur: Boerenverstand.nl).

5.2 Duurzame gewasbescherming

Versie: april 2024

Volgens de Europese Unie-richtlijn 'Duurzame gewasbescherming' (richtlijn 2009/128/EG) moeten alle ziekten, plagen en onkruiden in zowel de landbouw als niet-land­bouw op een geïntegreerde manier worden aangepakt. Nederland moet net als alle andere EU-lidstaten ervoor zorgen dat alle agrariërs, gemeenten, provincies, bedrijven et cetera deze regels naleven. De EU heeft een geïntegreerde gewasbescherming samengevat in acht principes (figuur 5.2.1). Voor iedere ziekte, plaag of onkruid dienen deze principes te worden overwogen om te voldoen aan een geïntegreerde gewasbescherming.

In deze paragraaf zal bij elk principe worden toegelicht wat het inhoudt. Voor de uitleg zal in een aantal gevallen een voorbeeld worden gegeven, dat als schuingedrukte tekst staat weergegeven. Daarnaast staan in figuur 5.2.2 enkele tips voor een geïntegreerde bietenteelt omschreven. In hoofdstuk 6 (onkruidbeheersing) en hoofdstuk 10 (ziekten en plagen) staan nog meer maatregelen beschreven.

Figuur 5.2.1 De acht principes van geïntegreerde gewasbescherming volgens EU-richtlijn 'Duurzame gewasbescherming' (2009/128/EG) en hun onderlinge samenhang.

Figuur 5.2.2 Tips voor een geïntegreerde bietenteelt.

5.2.1 Voorkomen en/of vernietigen van schadelijke organismen (principe 1)

Er zijn diverse maatregelen waarmee kan worden voorkomen dat ziekten, plagen en onkrui­den schade in een gewas veroorzaken. Dit kan op twee manieren: (1) door het stimuleren van de groei en weerbaarheid van het gewas en (2) door het verkleinen van de kans op vermeer­dering of overleving van schadelijke organismen in andere teelten dan suikerbieten en tijdens perioden van braak of in een nateelt. Hier gaat het om het vernietigen van de schadelijke organismen zelf en van gewasresten en onkruiden waarop ze zich kunnen vermeerderen of overleven na een teeltseizoen. De diverse maatregelen, waarmee men dit kan doen, staan hieronder omschreven:

• de teelt van bepaalde gewassen in een rotatie kan een positief of negatief effect hebben op de aanwezigheid van bepaalde ziekten, plagen en/of onkruiden. Het is belangrijk om een gewasrotatie aan te houden met minimaal eens per vier, maar bij voorkeur meer jaren suikerbieten op hetzelfde perceel. Daarnaast moet er binnen deze rotatie ook rekening worden gehouden met de keuze van gewassen, die ook waardplant zijn voor ziekten en/of plagen in de bietenteelt. Bijvoorbeeld als bieten na maïs worden geteeld, is de kans op en de mate van schade door rhizoctonia groter, terwijl tarwe een veel betere voorvrucht is. De keuze voor tarwe kan echter resulteren in problemen met vrijlevende aaltjes (trichodoriden) en door aardappelen te telen voor bieten kunnen problemen met aardappelopslag ontstaan. Dit laatste probleem is niet alleen te beperken met gewasrotatie, maar ook door het spuiten van aardappelen met een product op basis van maleinehydrazide (bijvoorbeeld Royal MH), het beperken van rooiverliezen en het uitvoeren van een niet-kerende grondbewerking om de kans op bevriezing van aardappelen te vergroten. Voor meer informatie over vruchtwisseling: zie hoofdstuk 5.3;
• een nateelt met een groenbemester heeft een effect op de aanwezigheid van ziekten, plagen en onkruiden. Bij de juiste keuze van soort en ras kan de aanwezigheid van bodemgebonden ziekten en plagen (bijvoorbeeld rhizoctonia en aaltjes) worden gere­duceerd. Als de verkeerde soort en/of ras wordt gekozen, kan een populatie van schade­lijke organismen echter (sterk) toenemen. Verder kan de aanwezigheid van een groen­bemester (in plaats van braakland) ervoor zorgen dat onkruiden meer moeite hebben zich te vestigen. Daarnaast kan een nateelt de uitspoeling van nutriënten beperken, het orga­nische stofgehalte verhogen en de bodemstructuur verbeteren¹. In het aaltjesschema wordt aangegeven welke gewassen en groenbemesters geschikt zijn in de rotatie bij het bestrijden van bepaalde aaltjes;
• een goede bodemstructuur houdt in dat een overschot aan water snel kan worden afge­voerd, terwijl de bodem zelf voldoende vochtig blijft en er voldoende lucht in de bodem zit². In een bodem met goede structuur kan een plant goed wortelen en gemakkelijker voldoende nutriënten en water opnemen. Hierdoor kan een plant optimaal groeien en zal daardoor weerbaarder zijn tegen schadelijke organismen dan zwakke planten. Om een goede bodemstructuur te creëren, kan het nodig zijn om grondbewer­kingen uit te voeren (bijvoorbeeld ploegen en/of cultivatoren). Hierbij zijn de omstan­digheden (niet te nat) en timing (juiste moment) van deze werkzaamheden heel belang­rijk (zie hoofdstuk 2);
• grondbewerkingen worden uitgevoerd om de bouwvoor na de oogst los te maken voor het nieuwe teeltseizoen en het zaaibed te bereiden (zie hoofdstuk 2). Als de hoofdgrond­bewerking een kerende bewerking is (ploegen) krijgen onkruidzaden minder kans om te kunnen kiemen³. Wanneer, op vooral lichte gronden, een kerende grondbewerking in het voorjaar wordt uitgevoerd, worden gelijktijdig overgebleven onkruiden bestreden. Hierdoor kan een chemische bestrijding met glyfosaat achterwege blijven. Een kerende grondbewerking draagt ook bij aan de beheersing van cercospora.
  Door een grondbewerking kunnen ziekten en plagen (bijvoorbeeld rhizomanie en aaltjes) echter ook verder over een perceel worden verspreid. Daarnaast zou de bodemweerbaar­heid beter behouden blijven als er geen kerende grondbewerking wordt uitgevoerd⁴. Er moet dus goed nagedacht worden over de grondbewerkingen op een bepaald perceel;
• het juiste zaaitijdstip kan ervoor zorgen dat planten een voorsprong krijgen op onkrui­den of al wat sterker zijn op het moment dat een ziekte of plaag schade kan veroorzaken. Het is natuurlijk ook mogelijk dat een ziekte of plaag juist vroeg in het seizoen schade kan aanrichten en dat een late zaai dit had kunnen voorkomen. Afhankelijk van de schadelijke organismen die op een perceel kunnen voorkomen, kan er dus soms beter relatief vroeg of laat worden gezaaid. In de meeste gevallen zal voor een hoge suikeropbrengst de regel opgaan: hoe vroeger hoe beter, maar niet voor 1 maart (zie hoofdstuk 3.1);
• door een gewas tussen de bieten te zaaien, kan aantasting door bepaalde ziekten en plagen minder zijn. Zo kunnen telers gerst inzaaien tussen de bieten, zoals bij een anti-stuifdek of anti-luisdek gerst. Een anti-stuifdek gerst zorgt ervoor dat planten minder last hebben van stuifschade en sneller door het jonge gevoelige stadium heen groeien. Dit kan bijdragen aan de reductie van gewasbeschermingsmiddelen. Telers kunnen het tussenzaaien van gerst ook gebruiken als anti-luisdek. Het zorgt er voor dat bladluizen de bieten minder makkelijk kunnen vinden en vergelingsvirussen zich minder makkelijk kunnen verspreiden in een bietenperceel.
• door het juiste ras in te zaaien, kan de aantasting door bepaalde ziekten en plagen minder ernstig zijn en minder schade opleveren. Alle rassen zijn resistent tegen rhizomanie en een aantal zijn ook tolerant tegen de resistentiedoorbrekende varianten (zie hoofdstuk 10.7). Daar­naast kan worden gekozen voor rassen, die ook een resistentie/tolerantie tegen rhizoc­tonia, bietencysteaaltjes en/of wortelknobbelaaltjes hebben (zie ook hoofdstuk 1.4 en hoofdstuk 10). Bij problemen met onkruidbieten en andere onkruiden kan een ras worden gekozen met een tolerantie voor een specifiek ALS-remmend herbicide (Conviso One). Dit herbicide heeft een brede en lange werking op de meeste eenjarige onkruiden, maar ook op diverse meerjarige breedbladige en grasachtige onkruiden. Als een teler problemen met cercospora verwacht kan er gekozen worden met een ras met hoge bladgezondheid cercospora;
• irrigatie of beregening zorgt ervoor dat een gewas beter opkomt bij korstvorming, beter groeit en gesloten blijft wanneer er een vochttekort is. De betere gewasgroei zorgt er ook voor dat planten minder gevoelig worden voor ziekten en plagen. Beregening na het sluiten van het gewas heeft echter gevolgen voor het micro­klimaat in het gewas. Door het langer vochtig blijven van het loof bij hogere tempera­turen, krijgen sommige organismen (bijvoorbeeld de bladschimmels cercospora, stemphylium, ramularia en roest) een grotere kans om te infecteren en schade te veroorzaken (zie hoofdstuk 10.4). Irrigatie kan ook de verspreiding van rhizomanie bevorderen (zie hoofdstuk 10.7);
• een optimale bemesting zorgt voor een goede gewasgroei en daarbij een sterk gewas. Gebreksziekten, zoals magnesiumgebrek, maken een bietenplant gevoeliger voor ziekten en plagen (bijvoorbeeld pseudomonas of alternaria). Verder is er bij een te lage pH van de bodem een grotere kans dat organismen (bijvoorbeeld trichodoriden en bodemschimmels) schade aan het gewas veroorzaken. Vaak komt dit door een suboptimale groei van het gewas. Met behulp van kalkbemesting kan de pH worden verhoogd (zie hoofdstuk 4);
• wanneer een onkruid, ziekte en/of plaag (o.a. knolcyperus, rhizomanie, aaltjes en rhizoctonia) op een perceel of in een gewas wordt gevonden, kan het belangrijk zijn om ervoor te zorgen dat ze zich niet verspreidt over het perceel en naar andere percelen. Het is dan erg belangrijk om hygiënemaatregelen te nemen om verdere verspreiding te voorkomen. Dit houdt onder andere het schoonmaken van machines in, wanneer ze op een besmet perceel zijn gebruikt. Daarnaast is het belangrijk om tarragrond en gewasresten te vernietigen of indien mogelijk, terug te brengen op het perceel van oorsprong. Te denken valt aan maatregelen nemen om te zorgen dat resten bieten niet opnieuw kunnen uitlopen en zo een bron kunnen zijn voor vergelingsziekte. Een ander voorbeeld van hygiënemaatregelen is het controleren van uitgangsmateriaal bij binnenkomst op het bedrijf op de aanwezigheid van ziekten en plagen;
• met nuttige organismen worden natuurlijke vijanden en antagonisten van schadelijke organismen bedoeld. Zij kunnen ervoor zorgen dat ziekten en plagen minder of zelfs geen schade aanrichten in een gewas. In de natuur komen veel van deze nuttige organis­men voor. Een overzicht van de belangrijkste natuurlijke vijanden in suikerbieten staat in het tabblad 'biologische bestrijders' in de applicatie ziekten en plagen en de teelthandleiding ‘10.3.4 Natuurlijke vijanden van insecten’. Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat nuttige organismen zich op een perceel thuis voelen. Dit kan door het aanleggen van akkerranden of het uitvoeren van selectieve ziekte- of plaagbestrijdingen (zie 5.1.2.2 voor een overzicht van de neveneffecten van gewasbeschermingsmiddelen). Een voorbeeld hiervan is het gebruik van Teppeki tegen bladluizen. Dit middel bestrijdt alleen de bladluizen en heeft nauwelijks een negatief effect op de natuurlijke vijanden.

5.2.2 Monitoring (principe 2)

Door regelmatig (minimaal één keer per week) in het veld te gaan kijken (monitoren) hoe het gewas erbij staat en welke schadelijke organismen (voor herkenning zie de applicatie 'ziekten en plagen') aanwezig zijn, kan een inschatting worden gemaakt of het nodig is een bestrijding uit te voeren. Loop hierbij een kruis door het perceel en bekijk om de 20 meter een aantal planten. Is er een plek in het veld zichtbaar met bieten die achterblijven in groei, of die aangetast zijn door een bepaalde ziekte of plaag, bekijk dan met name de bieten aan de rand van of net buiten de plek. Tegelijkertijd moet in het geval van insecten ook worden gekeken naar de aanwezigheid van natuurlijke vijanden (voor herkenning zie de applicatie 'ziekten en plagen'). Zo kan een inschatting worden gemaakt of de natuurlijke vijanden een plaag tijdig onder controle kunnen krijgen of dat er een bestrijding noodzakelijk is.

5.2.3 Beslissing met behulp van monitoring en schadedrempels (principe 3)

Wanneer bekend is welke organismen en hoeveel ervan op een perceel aanwezig zijn, kan worden besloten of het nuttig is om een bestrijding uit te voeren. Er zijn schadedrempels, waarschuwingssystemen en Beslissing Ondersteunende Systemen (B.O.S.) die kunnen helpen bij het nemen van een besluit.

• Schadedrempels geven aan bij hoeveel aantasting of bij welke dichtheid van schadelijke organismen moet worden ingegrepen, om economische schade te voorkomen. Met behulp van de monitoringsresultaten en een schadedrempel kan worden besloten om wel of niet over te gaan tot het bestrijden van een ziekte of plaag. Daar waar van toepassing staat in de beschrijving van een ziekte of plaag een link naar schadedrempels, zie hiervoor de app of applicatie 'ziekten en plagen'.
• Een waarschuwingssysteem geeft aan wanneer er een grote kans is dat een schadelijk organisme in een bepaald gebied zich voor kan doen of zich reeds voordoet (bijvoorbeeld app(licatie) 'bladschimmelkaart' of ‘bladluiswaarschuwingskaart’). Wanneer er een waarschuwing uitgaat, zal er een monitoring moeten worden uitgevoerd. Als op het eigen perceel de schadedrempel wordt overschreden, is het advies een bestrijding uit te voeren.
• Verder zijn er ook B.O.S. om te helpen met het maken van de juiste keuzes hoe of wanneer moet worden ingegrepen, om te voorkomen dat ziekten, plagen en/of onkruiden schade kunnen aanrichten:
• de applicatie 'IRS-LIZ-Onkruidbeheersing' bij het kiezen van de combinatie en de dosis van herbiciden die nodig is/zijn om aanwezige onkruiden te bestrijden;
• om te bepalen welke onkruiden aanwezig zijn, kan de 'onkruidherkenning'-app(licatie) worden gebruikt;
• voor ziekten en plagen is een app en applicatie voor identificatie van aanwezige schadeveroorzakers ('ziekten en plagen') beschikbaar;
• de applicatie 'witte bietencysteaaltjesmanagement' voorspelt het verloop van een besmetting met witte bietencysteaaltjes en kan daardoor helpen met de keuzes voor de beste rotatiegewassen op een perceel;
• de app en applicatie 'kalkbemesting' kan worden gebruikt voor advies over hoe tot een optimale pH te komen. Op basis van de huidige pH wordt een advies gegeven over de hoeveelheid kalk die nodig is om de pH op het gewenste niveau te brengen.
• de infectiewaarden voor cercospora en stemphylium kunnen worden gebruikt om de bespuitingen tegen deze bladschimmels doelgerichter uit te voeren.

5.2.4 Niet-chemische bestrijding (principe 4)

Wanneer het nodig is om een bestrijding uit te voeren, zal waar mogelijk voor niet-chemische methoden gekozen moeten worden. Hiervoor is het belangrijk dat er niet-chemische alternatieven beschikbaar zijn, dat ze een voldoende bestrijdingseffect hebben en dat de kosten opwegen tegen de mogelijke schadebeperking. Er zijn een drietal categorieën waaronder niet-chemische methoden kunnen vallen:

• Gewasbeschermingsmiddelen van Natuurlijk Oorsprong (GNO's) bevatten actieve stoffen die een natuurlijke origine hebben. Dit zijn stoffen die planten of andere organismen (bijvoorbeeld de bacterie Bacillus thuringiensis) produceren en schadelijk zijn voor organismen die moeten worden bestreden. Slakkenkorrels op basis van ijzer(III)fosfaat behoren ook tot deze groep;
• in de natuur komen natuurlijke vijanden voor die, mits de populatie groot genoeg is, een plaag kunnen onderdrukken. De populatie is echter niet altijd voldoende groot. Het kan dan rendabel zijn om natuurlijke vijanden te sparen, door bijvoorbeeld een niet-kerende grondbewerking uit te voeren;
• mechanische bestrijding kan worden ingezet tegen onkruiden (zie hoofdstuk 6.2.2). Met behoud van effectiviteit is het onder de juiste omstandigheden (niet te nat en drogend weer) mogelijk om een bespuiting te vervangen door een werkgang van bijvoorbeeld schoffelen tussen (en in) de rij of aanaarden. Aanaarden en schoffelen kunnen echter wel een aantasting van rhizoctonia verergeren als er bij deze bewerkingen grond in de kop van de biet terechtkomt (zie ook hoofdstuk 10.5.1).

5.2.5 Doelgericht (specifiek) middel met weinig milieueffecten (principe 5)

De keuze voor een chemisch gewasbeschermingsmiddel kan worden gebaseerd op de milieu­belastingspunten (mbp) en de neveneffecten op natuurlijke vijanden. Dit kan alleen als er voldoende effectieve middelen beschikbaar zijn voor de beoogde bestrijding. Op de website van het Centrum voor Landbouw en Milieu (CLM) staan de toegelaten middelen met hun milieubelastingspunten en neveneffecten op natuurlijke vijanden (bestrijders) en bestuivers (bijen en hommels) vermeld. Hoe lager de milieubelastingspunten, hoe beter een middel is voor het waterleven, bodemleven en/of grondwater. In paragraaf 5.1.2 en in het GewasBeschermingsBulletin (verschijnt elk jaar in februari/maart) staan de milieubelastingspunten voor bieten­middelen/-combinaties vermeld.

5.2.6 Noodzakelijke dosis (principe 6)

Afhankelijk van de situatie in een perceel kan de dosering van een gewasbeschermingsmiddel worden aangepast. De plaagdruk of stadia van aanwezige onkruiden zijn belangrijke indicatoren voor een beslissing over de dosering.

Bietenzaad is behandeld met een fungicide om jonge planten te beschermen tegen kiemplantziekten. Daarnaast is het mogelijk om zaad ook te laten behandelen met insecticiden (pillenzaad met Force). Hiervoor kan een teler kiezen bij de zaadbestelling. Na een dergelijke behandeling is een jonge plant tevens beschermd tegen bodeminsecten. In vergelijking met een volveldsbespuiting zijn de doseringen van fungiciden en insecticiden toegepast als zaadbehandeling heel laag. Wanneer geen schade van insecten wordt verwacht, kan worden volstaan met standaardpillenzaad (zie hoofdstuk 10.3).

Bij de bestrijding van onkruiden is het erg belangrijk om te weten welke soorten in welke stadia op het perceel voorkomen. Op basis hiervan kan het lagedoseringensysteem (LDS) worden aangepast. Het meest effectief is om onkruiden al in het kiembladstadium met een lagere dosering aan te pakken dan nodig is voor grotere onkruiden. Daarnaast kan de applicatie 'IRS-LIZ-Onkruidbeheersing' voor de middelenkeuze worden geraadpleegd (zie 5.2.3).

5.2.7 Resistentie tegen middel voorkomen (principe 7)

Om de huidige methoden van gewasbescherming effectief te houden, moet met de mogelijk­heid van resistentieontwikkeling bij schadelijke organismen rekening worden gehouden. Hiervoor is het belangrijk om middelen met verschillende werkingsmechanismen af te wis­selen (zie ook www.frac.info en www.irac-online.org). Daarnaast is een effectieve bestrijding erg belangrijk, dus moet de meest optimale dosering worden gebruikt. Dat betekent niet te laag en niet te hoog, om zo alle schadelijke organismen afdoende te doden en toch niet te veel middel te gebruiken. Een voorbeeld is de bestrijding van bladschimmels, zoals cercospora. Hiervoor dient de geadviseerde hoeveelheid fungiciden te worden gebruikt en dienen middelen met werkzame stoffen uit verschillende chemische groepen met elkaar te worden afgewisseld om resistentieontwikkeling tegen te gaan.

Ook kunnen resistenties tegen rhizomanie, rhizoctonia en/of bietencysteaaltjes doorbroken worden. Een voorbeeld is het Rz1-resistentie-gen van rhizomanieresistente rassen dat reeds is doorbroken (zie hoofdstuk 10.7.1.3). Om dit te voorkomen, dienen naast de rassenkeuze aanvullende maatregelen te worden genomen. Zo is het mogelijk om het aantal witte en/of gele bietencysteaaltjes in een perceel te verlagen door een bietencysteaaltjesresistente bladrammenas of gele mosterd te zaaien. Dit verlaagt de plaagdruk waardoor de kans op resistentievorming tegen bietencysteaaltjes resistente rassen ook lager wordt.

5.2.8 Monitoring van resultaat en registratie van genomen maatregelen (principe 8)

Na het uitvoeren van een maatregel is het belangrijk om in het perceel te beoordelen of deze voldoende heeft gewerkt. Het beste moment hiervoor is afhankelijk van het schadelijke organisme en de genomen maatregel. In het geval van gewasbeschermingsmiddelen heeft een contactmiddel sneller een effect dan een systemisch middel, terwijl een systemisch middel langer effectief is in vergelijking met een contactmiddel.

Het is tevens afhankelijk van het moment in het seizoen of er wel of geen aanvullende maat­regelen nodig zijn en kunnen worden genomen. Bijvoorbeeld: een bladschimmelbestrijding laat in het najaar zal weinig effect hebben en vlak voor het rooien is het niet toegestaan vanwege de veiligheidstermijn van middelen.

Het resultaat van een genomen maatregel kan iets vertellen over overwegingen en maatregelen die voor een volgende (bieten)teelt belangrijk zijn. Hiervoor is het essentieel om resultaten van monitoring, effectiviteit van genomen maatregelen en de uiteindelijke (suiker)op­brengst goed te registreren. Er kan dan altijd worden nagezocht wat de problemen waren in een vorige teelt en op een bepaald perceel. Als er bijvoorbeeld veel problemen door rhizoctonia zijn veroorzaakt, kan maïs als voorvrucht beter worden vermeden. Daarnaast kan een volgende keer beter een rhizoctoniaresistent bietenras worden gekozen (zie ook hoofdstuk 10.5.1).

Bovendien geeft het resultaat van de genomen maatregel iets aan over de effectiviteit. Daar­mee moet ook rekening worden gehouden bij verdere maatregelen, met het oog op mogelijke resistentievorming van ziekten, plagen of onkruiden (zie 5.2.7).

¹Kruidhof, H.M., Bastiaans, L. en Molema, G.J. (2005): Groenbemesters in biologische teeltsystemen: Wat dragen ze bij aan een ecologisch beheer van onkruiden? Gewasbescherming, vol. 36, no. 2, pp. 72-75.

²Van Balen, D. (2012): Effecten van grondbewerking op bodem en productie. https://kennisakker.nl/archief-publicaties/effecten-van-grondbewerking-op-bodem-en-productie3765.

³Vigoureux, A. (2003): Spring activities in sugar beets. Landbouw & Techniek, vol. 6; pp. 10-12.

⁴Van Balen, D. (2012): Effecten van grondbewerking op bodem en productie. https://kennisakker.nl/archief-publicaties/effecten-van-grondbewerking-op-bodem-en-productie3765.

5.3 Vruchtwisseling

Versie: april 2024

Vruchtwisseling is belangrijk om de vruchtbaarheid en de biologische acti­viteit van de bodem te behouden of te verhogen. Tevens is zij van grote invloed op het optreden van ziekten en plagen en de schade die daardoor wordt veroorzaakt. Het is van belang dat telers er in het bouwplan rekening mee houden dat groenbemesters en diepwortelende gewassen worden geteeld en maaigewassen met rooivruchten worden afgewisseld.

5.3.1 Optreden van ziekten en plagen

Ter voorkoming van bodemgebonden ziekten en plagen (vooral bietencysteaaltjes, cercospora en ­rhizoctonia), en de schade die deze veroorzaken, is een vruchtwisseling van suikerbieten van minimaal 1 op 4 maar het liefst 1 op 6 vereist. Let wat betreft bietencysteaaltjes ook op de teeltfrequentie van andere waardgewassen dan bieten, zoals koolsoorten, koolzaad, spinazie en rabarber. Beschouw deze waardgewassen als een bietengewas; zie ook hoofdstuk 10.2.3.

Gewassen, zoals maïs, raaigrassen, wortelen of schorseneren, verhogen de kans op rhizoctonia-aantasting in bieten (zie ook hoofdstuk 10.5.1). Wees in de vruchtwisseling dus voorzichtig met deze gewassen.

Probeer te vermijden dat een perceel bieten grenst aan een bietenperceel van het voorgaande jaar. Dit beperkt de kans op aantasting door cercospora en bietenkevertjes sterk.

Een ander voorbeeld van een gevaar voor het bietengewas is trips, als de bieten na vlas of erwten worden geteeld. Hetzelfde geldt voor emelten en ritnaalden na de teelt van gras, zoals grasland, graszaad of grasgroenbemesters. Meer informatie over ziekten en plagen vindt u in hoofdstuk 10 van deze teelthandleiding.

Het effect van vruchtwisseling op bodemplagen is te vinden in het bodemplagenschema. Het effect op aaltjes is te vinden in het aaltjesschema en het effect op bodemschimmels in het bodemschimmelschema.

5.3.2 Bemesting

Gezien de stikstofbehoefte van suikerbieten is een vlinderbloemige of kruisbloemige groen­bemester, geteeld voorafgaand aan de bieten, aan te bevelen, omdat deze de stikstof tijdig nalevert. Een grasgroenbemester daarentegen geeft de stikstof geleidelijk, en daardoor deels laat, vrij. Dit heeft een negatieve invloed op het suikergehalte in de bieten. Naast de teelt van groenbemesters kunnen ook gewassen en gewasresten bijdragen aan de bemesting van een volggewas. Zo kunnen de gewasresten van een dubbelteelt van erwten en bonen veel stikstof naleveren, die ten goede kan komen aan de bietenteelt in het jaar daarop. Meer informatie over bemesting is te vinden in hoofdstuk 4 en de applicatie ‘Stikstofbemesting’.

5.3.3 Structuur van de bodem

Uitgangspunt voor de vruchtwisseling is de afwisseling van maai- en rooivruchten in verband met de bodemstructuur. Door inzet van groenbemesters wordt veelal in voldoende mate voorzien in verse organische stof, waardoor de structuur van de bodem verbetert.
Een passend vruchtwisselingsschema verschilt per bedrijf. De ideale voorvrucht voor suikerbieten geeft een goede, maar niet te late, stikstofnalevering. Te denken valt aan gewassen, zoals erwten en bonen, en aan groenbemesters, zoals klaver, bladrammenas of gele mosterd na een vroeg gewas als (winter)tarwe of (winter)gerst.

Met name door het gebruik van steeds zwaardere machines wordt de structuur van de grond steeds meer vervormd. Door een kerende grondbewerking wordt de grond vrij intensief bewerkt om de structuur van de bouwvoor weer te herstellen. Niet-kerende grondbewerking (NKG) is een bewerking die veel oppervlakkiger is en bij no-till of strip-till wordt de grondbewerking helemaal achterwege gelaten of beperkt tot de zaairij. Voordelen zijn een betere ontwikkeling van het bodemleven, betere bodemstructuur en een betere infiltratie van het water.

5.3.4 Onkruidbeheersing

In sommige gewassen zijn bepaalde onkruiden moeilijk te bestrijden vanwege de verwantschap met het geteelde gewas. In cichorei en witlof komt bijvoorbeeld akkermelkdistel vaak goed tot ontwikkeling. Het is daarom raadzaam na een dergelijk 'vermeerderend' gewas een gewas te telen waarin de bestrijding van dergelijke onkruiden minder problematisch is.
Met niet-kerende grondbewerkingen (in plaats van ploegen) neemt de kans op toename van wortelonkruiden als distels en hoefblad toe. Ook de kans op schade door herbiciden die in het voorgaande gewas zijn gebruikt neemt toe. Vooral in maïs worden vaak herbiciden gebruikt die in een volgend bietengewas onder bepaalde omstandigheden nog schade kunnen veroorzaken. Voorbeelden daarvan zijn mesotrione (o.a. Callisto) en tembotrione (o.a. Laudis en Capreno) in maïs, maar ook metribuzin (o.a. Sencor SC) in aardappelen. Meer informatie over onkruidbeheersing is te vinden in hoofdstuk 6.

5.3.5 Geraadpleegde bronnen

• Artikel: 'Bouwplan is meer dan optelsom van gewassen'; A. Grunefeld en F. Wijnands, PAV Lelystad; Boerderij/Akkerbouw 28 januari 1998.
• Artikel: 'De suikerbiet en haar teelttechniek'; R. Vereerstraeten en J.P. Vandergeten; Koninklijk Belgisch Instituut tot Verbetering van de Biet; de Bietplanter Nr. 347; maart 1999.
• Artikel: 'Doorbraak biologische suikerbieten'; A. Dekking, PAV; Boerderij/Akkerbouw 84 - no. 1; 12 januari 1999.
• PAGV-verslagen van het onderzoek WS 38.

5.4 Spuittechniek

Versie: april 2024

5.4.1 Spuitdoppen en -technieken

Voor de effectiviteit van bespuitingen met fungiciden, herbiciden en insecticiden zijn alle doppen met 75% driftreducerende doppen en/of technieken geschikt. Voor de toepassing van sommige insecticiden, fungiciden en herbiciden gelden aanvullende eisen wat betreft de driftreductie. Lees daarom altijd zorgvuldig het etiket. De effectiviteit van bespuitingen met doppen met 75 en 90% driftreductie is in de meeste gevallen ook goed. Alleen in het lagedoseringensysteem (LDS) zijn doppen uit deze klassen bij toepassing op kleine onkruiden vanwege de grovere druppels wat minder effectief.

De driftgevoeligheid neemt af naarmate doppen in een hogere driftreductieklasse worden gebruikt. De indeling van spuitdoppen in driftreductieklassen is niet alleen gebaseerd op het type dop, maar ook op een bepaalde, bij de betreffende dop behorende spuitdruk.

Meer informatie over driftreducerende spuitdoppen (DRD) en technieken (DRT) kan men vinden op de site van Informatiepunt Leefomgeving (https://iplo.nl/thema/water/afvalwater-activiteiten/agrarische-activiteiten/telen-gewassen-openlucht/vaststellen-driftreductie-spuittechnieken/).

5.4.2 Waterhoeveelheid, waterkwaliteit

Algemeen geldt dat het voor de effectiviteit van de herbicidenbespuitingen niet uitmaakt of men 200, 300 of 400 liter water per hectare gebruikt. Het belangrijkste criterium is dat men de spuitvloeistof goed en egaal op grond, gewas of onkruid aanbrengt.

Voor het bestrijden van insecten is het aan te bevelen om meer dan 300 liter water per hectare te gebruiken, terwijl voor de bestrijding van bladschimmels beter 200 of 300 liter per hectare water met een zo fijn mogelijke druppel kan worden gebruikt. De waterkwaliteit heeft slechts een beperkte invloed op de effectiviteit van de bespuitingen. Alleen bij een heel hoge pH (>9) en hard water (>20 dH) kan er een negatieve invloed op de werking zijn. De effectiviteit kan ook worden verbeterd door het toevoegen van hulpstoffen aan gewasbeschermingsmiddelen. Laat bij twijfel het spuitwater vooraf analyseren en/of raadpleeg uw gewasbeschermingsleverancier.

5.4.3 Tijdstip van spuiten

De effectiviteit van herbiciden hangt nauw samen met de weersomstandigheden voor, tijdens en na toepassing. Door rekening te houden met de weersomstandigheden kan het effect van een onkruidbespuiting sterk worden beïnvloed.

Contactherbiciden: De effectiviteit van contactherbiciden ligt vaak in lijn met de mate waarin de middelen er in slagen door de waslaag van het onkruid heen te dringen. De dikte van deze waslaag is afhankelijk van de weersomstandigheden. De functie van een waslaag bij planten is ter voorkoming van uitdroging, vandaar dat een dikkere waslaag ontstaat bij lage luchtvochtigheid, veel zonnestraling en weinig bodemvocht. Temperatuur is hierbij minder van invloed. Bij een dikkere waslaag nemen onkruiden herbiciden moeizaam op. Het advies is dan om 's avonds of 's morgens vroeg te spuiten. Als men 's ochtends vroeg spuit, mag het onkruid niet nat zijn, hooguit wat vochtig. Op nat onkruid kan de spuitvloeistof niet hechten.
Voor contactherbiciden geldt een bepaalde aandroogtijd. Dit zegt iets over de tijd die een middel nodig heeft om door de waslaag te dringen en opgenomen te worden door het onkruid. Indien kort na de bespuiting regen valt, zal een deel van de werkzame stof afspoelen.

Bodemherbiciden: Bij voorkeur worden bodemherbiciden gespoten op vochtige grond. Nadien is het belangrijk dat er voldoende regen valt, zodat het bodemherbicide in de toplaag van de grond kan dringen, waar het zijn werking kan doen op (kiemend) onkruid.

Een grote hoeveelheid neerslag die korte tijd na spuiten valt kan er daardoor voor zorgen dat een bodemherbicide in de wortelzone van het gewas komt, waardoor het gewas in de groei geremd kan worden. Dit risico is bij suikerbieten van toepassing bij de middelen Centium 360 CS, Dual Gold 960 EC en Frontier Optima.

Als er nachtvorst wordt voorspeld, stel de bespuiting dan uit. Dit geldt ook als de bieten door bijvoorbeeld stuifschade, insectenvraat of vorst zijn beschadigd. Laat de bieten dan een aantal dagen herstellen voordat u de onkruidbestrijding uitvoert.

Over het algemeen breken insecticiden sneller af bij fel zonlicht. Daarnaast zijn insecten vaak actiever bij hogere temperaturen. Daardoor kunnen deze middelen het beste in de avonduren worden toegepast. Insecticiden zijn het effectiefst bij groeizaam weer.

5.4.4 Mengen van gewasbeschermingsmiddelen

5.4.4.1 Mengen van herbiciden onderling

Bij de onkruidbestrijding in suikerbieten verspuit men vaak mengsels van middelen. De meeste middelencombinaties die mengbaar zijn, geven over het algemeen geen schade. Voor sommige middelen wordt mengen afgeraden, omdat ze de werking beïnvloeden of omdat de middelen niet mengbaar zijn. De voorschriften voor al dan niet mengen staan op het etiket van de producten. Wegens kans op slechtere werking bij de bestrijding van distels, middelen met als actieve stof clopyralid (o.a. Lontrel 100) niet mengen met combinaties met Safari en niet toepassen binnen tien dagen na het gebruik ervan.

5.4.4.2 Mengen van herbiciden met insecticiden

In de periode van onkruidbestrijding in suikerbieten kan het gebeuren dat men ook insecten moet bestrijden. Het advies is geen insecticiden te mengen met herbiciden, omdat beiden op een ander moment moeten worden gespoten voor een optimale werking. Is er sprake van een zware insectenaantasting, dan kan een herbicidebespuiting het gewas aantasten. Het is dan raadzaam eerst de insecten te bestrijden en het gewas zich te laten herstellen van de insectenaantasting alvorens het onkruid aan te pakken. Bestrijd insecten alleen als de schadedrempel is overschreden.

5.4.4.3 Mengen van herbiciden met meststoffen

Meststoffen die eventueel in combinatie met herbiciden kunnen worden gespoten, zijn in de praktijk borium- en mangaanmeststoffen. Bij veel van deze meststoffen levert menging geen probleem op, maar er zijn er die men beter apart kan toedienen. Zo is bekend dat door menging van mangaanchelaatmeststoffen met herbiciden de beschikbaarheid van mangaan vermindert. Lees vooraf de gebruiksvoorschriften voor de diverse middelen!

5.4.4.4 Mengen van insecticiden met fungiciden

In de maand juli kunnen zowel de eerste vlekjes van bladschimmels zichtbaar zijn, evenals schade door rupsen. Mengen is niet verstandig, omdat beide soorten middelen andere omstandigheden nodig hebben bij toepassing. Zo kunnen fungiciden het beste overdag worden gespoten voor een goede opname, terwijl insecticiden beter in de avond kunnen worden gespoten.

5.5 Preventie van schade door winderosie

5.5.1 Inzaaien van zomergerst

5.5.2 Toedienen van een bodemstabiliserend middel

5.5.2.1 Rundveedrijfmest

5.5.2.2 Papiercellulose

5.5.2.3 Nodust®Agri

Ruim 10% van de Nederlandse landbouwgrond is min of meer gevoelig voor winderosie, in de volksmond stuiven genoemd. Stuifgevoelige grond waarop men suikerbieten teelt, komt vooral voor in het zuidoosten (het oosten van Noord-Brabant en het noorden van Limburg) en in het noordoosten (de Veenkoloniën en de aangrenzende zandgebieden van zuidoost Groningen, Drenthe en Overijssel (figuur 5.5.1)). Ook kunnen zeer lichte en/of bezande zavel- en kleigronden stuifgevoelig zijn. Voorbeelden hiervan zijn te vinden in de centrale polders en op Texel. Zwaardere kleigronden kunnen in uitzonderlijke gevallen, bij een zeer goede structuur van de toplaag door vorst, stuifgevoelig zijn.

Figuur 5.5.1 Stuiven op perceel zandgrond (foto: Cosun Beet Company).

Het verstuiven van bieten leidt in veel gevallen tot vrij grote (financiële) schade, vooral als de bieten moeten worden overgezaaid. Hierdoor is, naast de kosten van zaaien en zaaizaad, de groeiperiode korter, wat tot een lagere suikeropbrengst leidt.

Enkele algemene maatregelen die men kan nemen, zijn het zorgen voor een grofkluiterig zaaibed (figuur 5.5.2) en voldoende organische stof in de bovenlaag.

Op zand- en dalpercelen waar een niet-kerende hoofdgrondbewerking (spitten, vleugelschaar­cultivator, vaste tandcultivator) wordt uitgevoerd, is het lastiger om een grofkluiterig zaaibed te maken dan op percelen die worden geploegd in combinatie met een vorenpakker. Bij spitten kunt u de mate van kluiterigheid beïnvloeden door bijvoorbeeld de rijsnelheid en het toerental van de aftakas te veranderen. Vooral bij zogenaamde ‘snelspitters’ vraagt dit aandacht. Bij spit­machines is verder het type eggenrol en de draaisnelheid ervan van belang. In het algemeen geeft een lagere draaisnelheid meer en grotere kluiten.

Figuur 5.5.2 Een grof kluiterig zaaibed beperkt de kans op stuiven.

Op percelen met veel organische stof in de toplaag hebben bieten vaak minder last van stuifschade. Voldoende organische stof kan op diverse manieren gerealiseerd worden:

• gewasresten zoveel mogelijk op het land achterlaten;
• groenbemesters telen;
• organische stof met organische producten aanvoeren (bijvoorbeeld compost);
• ondiepe en/of niet-kerende grondbewerking.

Een ander belangrijk aspect in het kader van stuifbestrijding is dat u zo snel mogelijk na de zaaibedbereiding (bijvoorbeeld ploegen in combinatie met vorenpakker) de bieten zaait. Anders bestaat de kans dat u in een uitgedroogd zaaibed zaait, waardoor de stuifgevoeligheid aanzienlijk toeneemt.

Daarnaast kan het nodig zijn om specifiek gerichte, preventieve maatregelen te treffen. De belangrijkste maatregelen zijn het inzaaien van zomergerst kort voor het zaaien van de bieten en/of het toedienen van een bodemstabiliserend middel.

5.5.1 Inzaaien van zomergerst

In de praktijk is gebleken dat het inzaaien van zomergerst bij het zaaien van de bieten een goede methode is om stuiven te voorkomen (figuur 5.5.3). Ook zorgt gerst ervoor dat bladluizen de bieten minder makkelijk kunnen vinden waardoor vergelingsvirussen zich minder goed verspreiden. Lees meer over het inzaaien van gerst als maatregel om bladluizen te beheersen in paragraaf 10.3.3.4 Bladluizen. Zomergerst ontwikkelt zich snel en is gemakkelijk dood te spuiten (figuur 5.5.4). Dit betekent echter ook dat een LDS-bespuiting de ontwikkeling van de gerst kan remmen. Het ene ras is hiervoor gevoeliger dan het andere. Het ras Quench staat bijvoorbeeld bekend om zijn gevoeligheid voor LDS-bespuitingen.

Naast de rassenkeuze is het ook belangrijk om goed zaaizaad te gebruiken. De kiemkracht hiervan moet minimaal 90% zijn.

Het zaaien van de gerst kan op diverse manieren gebeuren:

1. met een zaaimachine op de vorenpakker of achter de spitmachine dan wel cultivator vóór de aandrukrol;

2. breedwerpig met een kunstmeststrooier en het inwerken met bijvoorbeeld een cultivator;

3. breedwerpig met een kunstmeststrooier, gevolgd door spitten;

4. breedwerpig met een kunstmeststrooier en niet inwerken;

5. met een graanzaaimachine.

Voor het zaaien in de grond is 60 tot 80 kg per hectare zaaizaad nodig. Bij breedwerpige toediening zonder inwerken en spitten is 10 tot 20 kg per hectare extra nodig.

Figuur 5.5.3 Een antistuifdek van gerst voorkomt of beperkt stuifschade.

U dient de gerst dood te spuiten als deze gemiddeld 15 cm hoog is. Hiervoor zijn diverse grassenbestrijdingsmiddelen beschikbaar (zie meest recente GewasBeschermingsBulletin suikerbieten). Te sterk ontwikkelde, uitgestoelde gerst is moeilijk te bestrijden.

Figuur 5.5.4 Doodgespoten gerst op een bietenperceel.

De kosten van een antistuifdek van gerst bestaan uit de aanschaf van het zaaizaad (afhankelijk van de geldende prijs) en het grassenbestrijdingsmiddel (globaal 45-60 euro per hectare als aparte bespuiting).

Er zijn wel een aantal punten waar u op moet letten als u gerst als antistuifdek gebruikt:

• spitten na breedwerpig gerst zaaien geeft een onregelmatige opkomst. Het bepalen van het doodspuitmoment is dan lastiger. In het ongunstigste geval moet u dan twee keer spuiten. Let op het etiket voor de dosering en het aantal toepassingen;
• als u gerst breedwerpig zaait na het ploegen en u de sporen en eventueel de middenvoor met een cultivator wil wegwerken, zal de gerst op die plaatsen veel dikker staan;
• uit onderzoek is gebleken dat bieten in een antistuifdek van gerst geen extra stikstof nodig hebben;
• als u gerst te laat dood spuit, duurt het afstervingsproces langer. Hierdoor kan door concurrentie groeiremming van de bieten optreden (figuur 5.5.5);
• als u middelen als Safari, Tanaris, Frontier Optima, Centium 360 CS of Dual Gold 960 EC aan de LDS-bespuitingen toevoegt, neemt de kans op een slechtere werking van het grassenmiddel toe.

Figuur 5.5.5 Laat de gerst niet te groot worden. De bieten ondervinden concurrentie en de gerst is moeilijker dood te spuiten.

Nadelen:

• als de gerst vlak voor het zaaien van de bieten is gezaaid, biedt ze de eerste weken na het zaaien nog geen of onvoldoende bescherming tegen stuiven. Als in deze periode de omstan­digheden ongunstig zijn (veel wind en een droge toplaag), kan het nodig zijn om een bodemstabiliserend middel (zie hiervoor paragraaf 5.5.2) toe te dienen. Dit betekent natuurlijk wel extra kosten;
• als u de gerst circa één tot twee weken voor het zaaien strooit of zaait, betekent dit dat u de bieten wat later moet zaaien (de grond staat vroeger zaaien niet altijd toe), dat het zaaibed op het moment van bieten zaaien min of meer is uitgedroogd en dat er een extra onkruidbestrijding nodig is;
• als de gerst goed ontwikkeld is, kan het moeilijk zijn om zonder schade aan de bieten aardappelopslag met glyfosaat (bijvoorbeeld Roundup) te bestrijden. Het gebruikte middel wordt dan via druppels aan de gerstplanten op de bietenplanten ernaast overgebracht, die vervolgens afsterven.

5.5.2 Toedienen van een bodemstabiliserend middel

Voor de praktijk interessante middelen die een goede preventieve werking tegen stuiven hebben (vier tot acht weken), zijn rundveedrijfmest, papiercellulose en Nodust®Agri.

5.5.2.1 Rundveedrijfmest

Het is toegestaan om tussen 1 maart en 1 juni rundveedrijfmest tegen het stuiven toe te passen op bouwland met een veenkoloniaal bouwplan in Noordoost-Nederland en op Texel. Hiervoor hoeft de mest niet emissiearm aangewend te worden. Deze regeling staat omschreven in artikel 4.1199 van het Besluit activiteiten leefomgeving. Het fosfaat in rundveedrijfmest telt voor 100% en de stikstof voor 60% voor de gebruiksnormen mee.

Toedieningstijdstip: kort na het zaaien.

Dosering: 10 tot 15 ton per hectare (bij een droge stofgehalte van 8 à 10%).

Kosten: de kosten en opbrengsten van rundveedrijfmest kunnen flink fluctu­eren, afhankelijk van o.a. vraag en aanbod rondom toedieningstijdstip.

Bijzonderheden: de rundveedrijfmest moet goed gemixt, niet te dik en niet te dun zijn. Te dikke mest kan een te dikke korst geven waar de bieten niet door­heen komen. Te dunne mest geeft na opdroging een te zwakke korst om stuiven te voorkomen.

Nadelen:

• vooral op een losse, droge bouwvoor kunnen door het opbrengen van drijfmest diepe sporen ontstaan en/of kunnen bietenrijen uiteendrijven. Dit kan problemen opleveren met opkomst, schoffelen en rooien. Het is aan te bevelen om midden over de rijen te rijden of, bij voldoende brede percelen, dwars op de rijen;
• om over mest te beschikken en voor het uitrijden ervan, bent u vaak afhankelijk van derden;
• toediening vindt meestal plaats met een vacuümmestverspreider (met ketsplaat). Vooral bij veel wind is egale verspreiding niet mogelijk;
• de in de rundveedrijfmest aanwezige stikstof en fosfaat tellen (deels) mee in de gebruiksruimte.

5.5.2.2 Papiercellulose

Papiercellulose staat in bijlage Aa van de Uitvoeringsregeling Meststoffenwet en mag daarom als meststof worden verhandeld. Stesam (Van der Stelt B.V. te Beverwijk) is een papiercellulose dat u als antistuifmaatregel kunt gebruiken (figuur 5.5.6).

Toedieningstijdstip: kort na het zaaien. Eventueel ook na opkomst van de bieten. Niet toepassen als de bieten doorkomen (kromme halzen), dan zijn ze te kwetsbaar.

Dosering: 10 tot 12 ton per hectare (bij een drogestofgehalte van 8%).

Kosten: Stesam kost ongeveer € 15,00 per ton, franco geleverd.

Bijzonderheden: de werking is vergelijkbaar met die van rundveedrijfmest. Bij een goede dosering ziet het perceel er duidelijk wit uit. Dit kunt u overigens pas constateren na opdroging. Om over de papiercellulose te beschikken en voor het uitrijden ervan, bent u vaak afhankelijk van derden.

Figuur 5.5.6 Direct na het zaaien toegediende papiercellulose (Stesam) geeft een goede bescherming tegen stuiven.

5.5.2.3 Nodust®Agri

Nodust®Agri is een bodemstabilisator op basis van Magnesium-Ligninesulfonaat. Dit product valt in de categorie 'overige organische meststoffen' en mag men zonder ontheffing verhandelen.

Uit PPO-onderzoek bleek dat Nodust®Agri een goede antistuifwerking heeft. Volgens opgave van de producent

(Lignostar Group BV) kan de werkingsduur vier tot zes weken zijn, maar dit is wel afhankelijk van de weersomstandigheden.

Toedieningstijdstip: bij voorkeur kort na het zaaien op relatief vochtige ondergrond. Het product kan ook veilig over het gewas worden gespoten.

Toedieningsmethode: met een gangbare veldspuit of met een mengmestverspreider. Grove spuitdoppen gebruiken en fijnfilters verwijderen.

Dosering: circa 800 liter per hectare, opgelost in 1600 liter water per hectare.

Kosten: circa 650 euro per hectare (geleverd in multibox; prijspeil 2023).

Bijzonderheden: - na het spuiten de veldspuit (tank, leidingen en spuitdoppen) grondig reinigen.

Meer informatie over Nodust®Agri vindt u op www.nodustagri.com.

5.6 Groenbemesters

Versie: april 2024

De keuze van een groenbemester hangt af van verschillende aspecten. Zo zijn het zaaitijdstip en het doel van de teelt van belang. Een groenbemester kan worden ingezet om de aanvoer van organische stof te verhogen (zie hoofdstuk 4.13 'Organische stof'), uitspoeling van stikstof in de winter te beperken, onkruid te onderdrukken, aaltjes te reduceren of om aan de verplichting van het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) te voldoen. Een verkeerde keuze van groenbemesters kan echter leiden tot een hogere druk van onkruiden, ziekten en plagen. Meer informatie over de teelt van groenbemesters met betrekking tot zaaien en bemesting kunt u vinden in het Handboek Groenbemesters.

5.6.1 Teelt van bladrammenas en gele mosterd

Bladrammenas en gele mosterd zijn in het algemeen de meest geschikte groenbemesters voorafgaand aan de bieten (zie hoofdstuk 10 'Ziekten en plagen'). Het beste resultaat bereikt u door ze zo vroeg mogelijk te zaaien, zodat ze de bouwvoor goed doorwortelen. Vooral percelen met vroeg veldruimende gewassen, zoals tulpen, plantuien, erwten, wintergerst of graszaad, zijn hiervoor zeer geschikt. De groenbemester kan zich dan goed ontwikkelen en levert hierdoor een uitstekende bijdrage aan de organische stofvoorziening. Daarnaast reduceren BCA-resistente bladrammenas en gele mosterd de populatie bietencysteaaltjes in de bodem. Hoe vroeger gezaaid en beter ontwikkeld de groenbemester is, hoe meer afdoding van bietencysteaaltjes kan worden gerealiseerd. Bladrammenas kunt u zaaien tot begin september. Voor gele mosterd kan dat tot half september. Bladrammenas en gele mosterd ontwikkelen zich het beste als de grond voldoende los is. Ze zijn zeer gevoelig voor een slechte structuur. Zaai ze pas als de grond voldoende opgedroogd is.

Voor een vlotte ontwikkeling is een stikstofgift nodig. Er is vanaf 2024 echter alleen een stikstofgebruiksnorm voor niet-vlinderbloemige groenbemester die worden geteeld na granen, graszaad of koolzaad. De groenbemester moet bovendien voor 1 september ingezaaid zijn en mag niet voor 1 februari worden vernietigd. . De adviesgiften vindt u in een in 2021 verschenen rapport. De stikstofgebruiksnormen kunt u vinden in op www.rvo.nl.

Indien u vroeg zaait (juli en augustus), dan heeft bladrammenas de voorkeur boven gele mosterd. Bladrammenas loopt namelijk opnieuw uit als u ze maait om zaadvorming tegen te gaan. Gele mosterd doet dit niet. Nadeel van bladrammenas en gele mosterd is dat het niet mogelijk is om wortelonkruiden te bestrijden. Dit kan in sommige gevallen wel in een grasgroenbemester. Dit is ook afhankelijk van de eisen van het GLB. Omdat een goed ontwikkelde bladrammenas veel biomassa produceert, is het lastig om deze met een niet-kerende bewerking onder te werken.

5.6.2 Invloed op ziekten en plagen

In de figuren 5.6.1, 5.6.2 en 5.6.3 staat een overzicht van de beste groenbemesters indien bepaalde aaltjes, insecten of schimmels op het perceel aanwezig zijn. Daarin is bijvoorbeeld te zien dat bladrammenas of gele mosterd zeer geschikt zijn op percelen waar alleen bietencysteaaltjes aanwezig zijn, maar bij de aanwezigheid van alleen verticillium hebben grasachtigen juist weer de voorkeur. Onderzoek welke ziekten en plagen op een perceel aanwezig zijn en maak aan de hand daarvan de juiste keuzes.

5.6.3 Inzet van groenbemestermengsels

Het voordeel van het telen van een mengsel is dat de kans op slagen groter is, doordat het uit meerdere componenten bestaat. Het nadeel van meerdere componenten is dat het mogelijk meer ziekten en plagen kan vermeerderen, zoals beschreven in paragraaf 5.6.2. Elk component in het mengsel telt voor een ziekte of plaag als een individuele teelt. Een waardplant met een klein aandeel in een mengsel kan al zorgen voor vermeerdering van ziekten en plagen.

Figuur 5.6.1 Adviezen voor het inzaaien van groenbemesters bij aanwezigheid van aaltjes.

Figuur 5.6.2 Adviezen voor het inzaaien van groenbemesters bij aanwezigheid van plagen.

Figuur 5.6.3 Adviezen voor het inzaaien van groenbemesters bij aanwezigheid van schimmels.

6. Onkruidbeheersing

6.1 Onkruiden

Versie: april 2022

Onkruiden in suikerbieten zijn ongewenst omdat ze met bieten concurreren om ruimte, lucht, vocht en nutriënten. Dit gaat ten koste van de bietenopbrengst. Verder kan een hoge onkruiddruk leiden tot oogst- of verwerkingsproblemen en neemt de zaadvoorraad in de grond toe. Voorkomen moet worden dat onkruiden die de chemische onkruidbestrijding hebben overleefd in het zaad komen. Deze onkruiden kunnen minder gevoelig zijn voor bepaalde actieve stof(fen). Bovendien kunnen onkruiden ziekten en plagen overbrengen en/of vermeerderen. Voor een geslaagde bietenteelt is een goede onkruidbeheersing dus essentieel.

6.1.1 Voor opkomst

Onkruidbestrijding is alleen succesvol bij klein onkruid. Begin daarom met een schone lei en bestrijd grote(re) onkruiden vóór de zaaibedbereiding met glyfosaat. Voorkom structuurschade bij deze toepassing door te wachten totdat de grond berijdbaar is.

Het spuiten van een bodemherbicide direct of kort na het zaaien kan het aantal onkruiden na opkomst van de bieten beperken en de groei van onkruiden vertragen, waardoor de na-opkomstbestrijding eenvoudiger kan zijn. Geadviseerd wordt om te spuiten op vochtige grond; bij droge grond is het beter om, indien mogelijk, de bespuiting uit te stellen. Met name op zandgronden droogt de toplaag snel uit, waardoor de werking van bodemherbiciden tegen kan vallen. Ook op gronden met een hoog organisch stofgehalte (hoger dan ongeveer 5%) werken bodemherbiciden doorgaans slecht. Vandaar het advies om op deze gronden de onkruiden alleen na opkomst van de bieten te bestrijden.

Voor een effectieve bestrijding van sommige probleemonkruiden, met name bingelkruid, hondspeterselie en kamille, is het advies om direct na zaai een bodemherbicide toe te passen (zie tabel 6.1.1). Wanneer veel kamille verwacht wordt, spuit dan na het zaaien 2,0 liter per hectare Goltix SC/Bettix SC. De kans op kamille is het grootst bij vroege zaai. Bij laat zaaien neemt de noodzaak van een bodemherbicide voor opkomst tegen kamille af. Als hondspeterselie wordt verwacht is het advies Centium 360 CS of Goltix Queen voor opkomst toe te passen. Spuit maximaal 0,10 liter per hectare Centium 360 CS, bij natte en koude omstandigheden en een laag organisch stofgehalte (minder dan circa 2,5%) wordt 0,05 tot 0,07 liter per hectare Centium 360 CS aanbevolen. Onder deze omstandigheden kunnen hoge doseringen (bijvoorbeeld door overlappingen) leiden tot ernstige groeiremming of zelfs plantwegval. Ook onder groeizame omstandigheden is na toepassing van Centium 360 CS bijna altijd enige mate van witverkleuring van het blad zichtbaar. Witverkleuring van de bieten leidt niet tot opbrengstderving. Ten opzichte van metamitron heeft Centium 360 CS een betere werking op hondspeterselie, bingelkruid, kleefkruid, varkensgras, zwaluwtong en muur. De werking tegen kamille en uitstaande melde is verwaarloosbaar. Als ook veel kamille verwacht wordt, meng dan Centium 360 CS met metamitron. Wanneer u een hoge bezetting van hondspeterselie verwacht, dan kan voor opkomst met Goltix Queen worden gespoten (maximale dosering is 3 liter per hectare) of Kezuro maximale dosering is 3,5 liter per hectare).

Tabel 6.1.1 Meerwaarde van toepassing van bodemherbicide na zaai van het gewas in aanbevolen dosering op moeilijk te bestrijden onkruiden.

6.1.2 Breedbladige onkruiden

Standaard is het lage doseringensysteem (LDS) met een dosering van 0,5 liter per hectare van elk middel, namelijk 0,5 fenmedifam (160 g/l) + 0,5 metamitron + 0,5 ethofumesaat (200 g/l) + plantaardige olie. LDS kan bestaan uit losse componenten of uit combinatieproducten. Gebruik vanuit het oogpunt van duurzaamheid geen minerale olie. Plantaardige olie is veel minder milieubelastend doordat het biologisch afbreekbaar is in de grond. Metamitron (Goltix SC/Bettix SC) is een breedwerkend en gewasveilige component van het LDS. Quinmerac toegevoegd aan metamitron (Goltix Queen) versterkt de werking op bingelkruid en hondspeterselie. Vervanging van metamitron in het LDS door Dual Gold 960 EC of Frontier Optima wordt alleen aanbevolen wanneer er geen of weinig meldensoorten voorkomen. Dual Gold 960 EC en Frontier Optima werken op bingelkruid, duivenkervel, ooievaarsbek, hanenpoot en straatgras.

Voor een effectieve bestrijding is het belangrijk om het onkruid zo vroeg en klein mogelijk (kiembladstadium) te bestrijden, ongeacht het stadium van de bieten. Onder droge omstandigheden laat voornamelijk melganzenvoet zich lastig bestrijden. Verhogen van de dosering fenmedifam en plantaardige olie is onder deze omstandigheden aan te raden. Vanaf het gestrekte kiemlobstadium van de bieten kunt u de LDS-dosering met 50% en vanaf het tweebladstadium met 100% verhogen.

Voer de bespuitingen uit op een droog gewas, bij voorkeur 's avonds of 's ochtends vroeg. Vooral als de onkruiden afgehard zijn is het van belang dat de relatieve luchtvochtigheid hoog is (meer dan 80%). Mocht het, bijvoorbeeld door weersomstandigheden, niet gelukt zijn om de onkruiden in het kiemblad te bespuiten, dan is het vaak nodig om de dosering te verhogen.

Voor moeilijk te bestrijden onkruiden kunt u een extra middel aan de LDS-combinatie toevoegen. U kunt dan kiezen voor Safari, Safari Duoactive, Dual Gold 960 EC, Frontier Optima, Centium 360 CS of Lontrel 100 (zie tabel 6.1.2).

Tabel 6.1.2 Extra middel toevoegen in gangbare dosering aan LDS-combinaties op moeilijk te bestrijden onkruiden.

In tabel 6.1.3 staat een overzicht van de gevoeligheid van onkruiden voor verschillende na-opkomstcombinaties. De LDS-kolom geeft de basis gevoeligheid voor de onkruiden aan, terwijl in de overige kolommen de meerwaarde hierop van een extra middel wordt weergegeven. Ter verduidelijking een voorbeeld uit de tabel: bestrijding van koolzaadopslag; LDS een 3, LDS + Safari een 5 en LDS + Centium 360 CS een 3. Toevoegen van Safari aan LDS geeft duidelijke verbetering van het resultaat en toevoegen van Centium 360 CS aan LDS geeft geen beter resultaat.

Tabel 6.1.3 Gevoeligheid onkruiden in het kiembladstadium voor verschillende na-opkomstcombinaties.

5 = gevoelig; 0 = niet gevoelig

In tabel 6.1.4 staan de in de bietenteelt gangbare, toegelaten onkruidbestrijdingsmiddelen (situatie op 01-02-2022). In deze tabel is tevens opgenomen hoe vaak u het betreffende middel in na-opkomst LDS-bespuitingen mag toepassen, welke maximale dosering is toegestaan en welke minimale interval u tussen twee bespuitingen moet aanhouden. Vaak zijn aan herbiciden aanvullende beperkingen gesteld. Lees daarom het Wettelijk Gebruiksvoorschrift op het etiket zorgvuldig.

Tabel 6.1.4 Gangbare, toegelaten herbiciden met vermelding van de maximum dosering per toepassing (kg of l/ha), maximum aantal toepassingen na opkomst, maximum per teelt (kg of l/ha) en het minimum interval tussen bespuitingen (dagen).

Tabel 6.1.4 Gangbare, toegelaten herbiciden met vermelding van de maximum dosering per toepassing (kg of l/ha), maximum aantal toepassingen na opkomst, maximum per teelt (kg of l/ha) en het minimum interval tussen bespuitingen (dagen).